طایفه باستانی گیلانی کلهر ، قدمت ، جمعیت ، زیستگاه و موقعیت جغرافیایی " میلکان کلهر "

فرزندان و نوادگان مای بگزاد کلهر (شاخه هفت برادر کلهر ) حاکم قلعه و شهر باستانی مای بگزادان /بهزادان/ کاخ کسرای سراب گیلان کلهر 

 

🔹مقبره حکاکی شده اجداد طایفه باستانی گیلانی کلهر ، کهن ترین اسناد مستند اجداد بزرگترین ایل کورد ( کــەڵــهـوڕ ) و شناسنامه سنگ نوشته شهرستان گیلانغرب از قدیم الیام به همین نام (گیەڵان = gyallan)

 

🔹طایفەی گیلانی کلهر یکی از طوایف بزرگ ، شناسنامه دار و اصیل  کورد که از بنیان گذاران اصلی ایل کلهر می باشند ، از دیرباز به صورت  بومی ، مستقل  و یکجانشین (بنیش) به عنوان " قدیمی ترین " ساکنان دشت گیلانغرب (گیەڵان = Gyallan) با  یای " ی "  نسبت ، منسوب به منطقەی گیەڵان (گیەڵانی) ، به کشاورزی و دامپروری مشغول بوده اند  و قدمت مستند حکاکی شده بر روی  سنگ قبور اجداد این طایفه که اسم " طایفه گیلانی " به صورت سنگ نوشته در دوره های تاریخی مختلف از جمله : 247 هجری قمری _ 451  هجری قمری و جمادی الثانی 877  هجری قمری یعنی از 12 قرن پیش از تواریخ 1151_ 960  و 552 سال قبل مصادف با  حکومت های طاهریان ، علویان ، سامانیان ، غزنویان ، ایلخانیان ، تیموریان ، صفویان  و افشاریه، زندیه، قاجاریه  می باشند .

  همچنین با توجه  به " بناهای ساروجی"  کله قندی شکل  که در گذشته به ارتفاع  3 تا 5  متر بر روی  قبور بزرگان و سرداران اجداد طایفه گیلانی  کلهر به  اسم   " مـیل "  احداث  گردیده است ، که  قدمت بعضی از این بناها  تا  بیش از "هجده  قرن"  یعنی تا  دوران ساسانیان و به قبل از اسلام بر می گردد ، دال  به  قدمت  دیرینه  و تمدن غنی  طایفه باستانی گیلانی کلهر از قدیم الیام  در این دشت  می باشند.

 

 وسعت جغرافیایی طایفه گیلانی کلهر از روستای سرخه میری قدیم (مرحوم کدخدا جمعه جعفری سیوەرەمەیل) تا روستاهای مرجان (قیطول مرجان - مرجان گمار - مرجان بابامراد) و پایین دست آنها در دشت گیلان و همچنین روستاهای قدیمی و کهن " دشت دیــره "  در غالب " ۲۴ " تیرەی  قدیمی امتداد دارند  که در مجموع جمعیتی به تقریب  بیش از " ۶۰۰۰ " خانوار در شهرستان گیلانغرب ، استان کرمانشاه و همچنین کشور عراق را تشکیل می دهند (این جمعیت جدا از جمعیت طایفه بزرگ گیلانی کلهر ساکن استان های کرمان ، خراسان و گلستان می باشد )که در حال حاضر از این تعداد حدودا " ۲۰۰۰ " خانوار در روستاهای دشت گیلان و دشت دیره به صوررت مستقل و یکجانشین سکنی دارند که تقریبا مالک بیش از " ۷۰ درصد " از املاک کشاورزی و مراتع دشت گیلان و دیره  می باشند و حدودا جمعیتی بیش از  2000 " خانوار نیز به صورت شهرنشینی در شهر "گیلانغرب" ، و بیش از " ۲۰۰۰ خانوار نیز در شهرهای سرپل ذهاب ، اسلام آباد غرب ، کرمانشاه ، خانقین ، مندلی ، قصر شیرین ، کرکوک ،بغداد و..در قرون گذشته ساکن شده اند . 

 

بیشترین جمعیت مردمان طایفه باستانی گیلانی کلهر خارج از مناطق کورد نشین ایران و عراق ، از قرون گذشته مخصوصا دوره صفویه در استان های خراسان،  کرمان و گلستان ساکن گذشته اند ؛ که در ذیل مختصری از آنها پرداخته می‌شود.

 

۱_ کوچ سرداران طایفه گیلانی کلهر به خراسان همراه دیگر ایلات و طوایف کورد در عهد شاهاسماعیل اول به شهرهای اسفراین،  بجنورد ، سملقان،  شیروان ، باجگیران و.. حکومت امرای گیلانی کلهر در خراسان و تاسیس قلعه امیر ولی بیگ گیلانی و فرزندش امیر نظام الدین بگ گیلانی کلهر و امیر شمس الدین بیگ گیلانی کلهر ، امیر قباد بگ گیلانی کلهر،  لطف علی خان گیلانی کلهر،  سردار خدو گیلانی و..امرای کورد گیلانی کلهر قلعه تاریخی گیلانه شهرستان شیروان خراسان در پنج قرن اخیر را تشکیل داده و در حال حاضر در قالب ۱۲ طایفه در شهرستانهای کورد نشین خراسان با جمعیت تقریبی ۱۰ هزار خانوار به نام طایفه گیلانی کلهر و عناوین وابسته، چون باجگیران گیلانی،  کوم گیلانی ، گیلانلو ، کیلانلو ، گیلی ، گیلانه ، گیلیانه و.. کلهر گیلانی ، پالوان لو گیلانی ، و... ساکن هستند.(منابع ؛ کتاب تاریخ مفصل کوردستان شرف خان بدلیسی و..)

 

۲_ کوچ تعدادی از سرداران طایفه گیلانی کلهر ساکن خراسان  به ولایت کرمان جهت دفع حملات بلوچ ها و افقانستان ها در عهد صفویه به فرماندهی عالی بگ گیلانی کلهر،  کورد علی بگ گیلانی کلهر و... در شهرستان های جیرفت،  سیرجان،  بافت،  بم و..

جمعیت طایفه گیلانی کلهر در استان کرمان نیز حدود ۱۲ هزار خانوار که بیشترین جمعیت آنها طایفه بزرگ گیلانی کلهر ساکن شهرستان جیرفت با حدود ۷ هزار خانوار را تشکیل می دهند ، طایفه گیلانی کلهر ساکن سیرجان و بافت و بم نیز مجموعا حدود ۵ هزار خانوار را تشکیل می‌دهند که در هر چهار شهرستان ذکر شده ی استان کرمان طایفه گیلانی کلهر از چند قرن گذشته به عنوان طایفه مستقل و دارای هویت و تاریخی پرافتخار میباشد. قلعه کورد علی بگ گیلانی کلهر شهرستان سیرجان در عهد صفویه، قلعه و حمام ناصر خان و مرادخان گیلانی کلهر در منطقه گور شهرستان جیرفت و..، نمونه هایی از آثار ماندگار حکام و سرداران طایفه گیلانی کلهر بر دیار کرمان از عهد صفویه تا قاجاریه می باشد.( کتب تاریخی از جمله جیرفت در گذر تاریخ استاد اصغرگیلانی پور ، شجره نامه تاریخی طایفه گیلانی کلهر جیرفت تا عهد صفویه سردار عالی بگ گیلانی کلهر و تست تبارشناسی ژنتیک بزرگان گیلانی کلهر جیرفت و سیرجان و..)

۳_ کوچ به شمال شرقی کشور استان گلستان منطقه کورد کوی امروزی در عهد نادرشاه افشار،  همراه طوایف عقیلی،  الوندی کلهر ، کیا ، گوران و.. طایفه گیلانی کلهر در شهرستان امروزی کردکوی در قالب ۱۲ تیره جمعیتی حدود ۳ هزار خانوار را تشکیل می‌دهند که فامیلی اکثر آنها گیلانی می باشد ، نظر بگ گیلانی کلهر از سرداران عهد افشاریه و یکی اجداد طایفه گیلانی کلهر ساکن کردکوی گلستان است .

(اسناد کتب تاریخی و تست تبارشناسی ژنتیک آقای گیلانی نواده بانو شهر بانو گیلانی کلهر و نظر بگ گیلانی کلهر و شجره نامه های اجدادی تیره های طایفه گیلانی کلهر شهرستان کورد کوی)

مردمان طایفه گیلانی کلهر استان کرمان ، خراسان و کودکوی با فامیلی های ؛ گیلانی ، کورد گیلانی،  کلهر زاده ، گیلانی زاده ، کوردستانی ، گیلانی پور ، گیلی ، دولت کوردستانی، گیلان لو ، گیلیانی ، گیلی پور ، گیلان کوردی ،  کلهری و...شناخته می‌شوند و در مجموع طایفه بزرگ و باستانی گیلانی کلهر ساکن استان کرمان را تشکیل می‌دهند.

 

 

دو تیره گیلانی کلهر ساکن شهرستان اسلام اباد غرب ؛

شایان ذکر است تیره ی " بـیگزاده اسلام آباد غرب" که از نوادگان جانی بگ بیگزاده ￷, پدر وسین بگ بگزاده گیلانی می باشند [ وس بـگ جـهـانـی : بزرگ وقت گیلان کلهر در عهد حکومت نادر شاه افشار ] ، که به د￵نبال مشارکت تعدادی از بزرگان طایفه گیلانی در کوچ هزاره سیاسی کلهر جهت حمایت از سلسله ای نوپای زندیه در شیراز و  بازگشت دوباره آنها از  شیراز به جغرافیای ایل کلهر ، به دلایلی در اسلام آبادغرب سکنی گزیده اند.

 همچنین خاندان مظفری  طایفه " کـدخدا میرزا محمدخـان مـظفری زواره کوه " از نوادگان محمدبیگ گیلانی / جد تیره های :(1. بــسـاط بــگ گراویان _ 2. شاه نظر بگ گرز بلوط _ 3. بریم بگ گیلانی 4. میرزا محمدخان مظفری ) و برادر صیدبگ گیلانی جد طایفه شیخ سرخه دین کدخدا قادرموسی بگ گیلانی می باشند که حدودا در سال 1315 هجری شمسی به عنوان مشاور و دبیر جهت خدمت در امور دولتی حکومت پهلوی به هارون آباد  نقل مکان کرده اند و بعدها با خریدن املاک منطقه زواره کوه روستای کدخدا محمدخان مظفری را تاسیس نمودند و برای همیشه در شهرستان اسلام اباد سکنی گزیدند، طبق شجره نامەی اجدادی طایفه گیلانی کلهر و اسناد مستند سنگ نوشته موجود، این دو تیره (1_خاندان بیگزاده اسلام آباد 2_خاندان کدخدا میرزا محمدخان مظفری زواره کوه)  از نسل و دودمان " داراب بـگ گیلانی" جد بزرگ طایفه باستانی گیلانی کلهر  می باشند که در منطقه اسلام آباد غرب سکنی گزیده اند .

 

شخص " داراب بگ " گیلانی تنها یکی برادران شاخەی هفت برادر کلهر [ هفت طایفەی اصیل و کهن ایل کلهر که اصالتا گیلانی الاصل و از دودمان شاخه هفت برادر کلهر هستند به شرح زیر است :  1 - داراب بگ جد طایفه گیلانی 2 - شهباز بگ جد طایفه حاجی زادگان/یاوری 3- منصور بگ جد طایفه منصوری = مەسیوری 4 - کاظم بگ جد طایفه کاظم خانی 5 - زینل بگ جد طایفه زینل خانی 6 - قوچم بگ طایفه  قوچمی 7- سلیمان بگ کلهر جد ذوالفقارخان کلهر-طایفه اسماعیل خان اجودانی و الهیار خان کله جوبی و .... ] کە بە عنوان بزرگترین زیر شاخەی کهن و صاحب نام ایل کلهر شناختە می شوند می باشد ، دودمان و نوادگان هر کدام از دیگر برادران هفت برادر کلهر طی قرون گذشته به صورت مکرر جهت تسهیل در امور حکمرانی در کرمانشاهان و دیگر مناطق کلهرنشین از جمله هارون آباد، کرمانشاه ، ماهیدشت، درنه شار، ایوانغرب، سرپل ذهاب ،خانقین ،  و  .... از  زادگاه اصلی خود منطقه گیلانغرب ، کهن پایتخت قوم کورد کلهر تعقیر مکان داده اند و در نهایت امر بیشتر در مناطقی چون اسلام اباد کنونی و کرمانشاه ، خانقین و .... سکنی دائم گزیده اند  .

تمامی تیره ها و روستاهای طایفه گیلانی کلهر به دلیل قدمت یکجانشینی  کهن در این منطقه و عدم کوچ عشایری فصلی ، علاوه بر نسبت های نـسبی ، در طول قرون گذشته، پیچیده ترین پیوند های مکرر سببی نیز در بین طوایف و تیرەهای خود را داشته اند و این امر باعث پیوستگی ، انسجام و گرە خوردەگی عمیق تمامی تیره ها و روستاهای این طایفەی بزرگ و کهن  ایل کلهر از قدیم الیام تا به حال گشته است به  طوری که هر طایفه بار ها دایی طوایف دیگر  و خود نیز بارها خواهر زاده ی  همان طوایف بوده اند .

 

کلیپی از بزرگان و سرداران اجداد ایل کلهر 

 

دلایل مستند نامگذاری شهرستان گیلانغرب به این نام - وجه تسمیه باغ گیەڵ ، دشت و سراب گیەڵان و طایفه گیەڵانی کلهر

---

 

 

 

از گذشته  نوعی درختچەی خودرو به نام " گیەڵ " (gyall ) مورت -مورد امروزی  به وسعت چندین هکتار در سراب گیلانغرب وجود داشتە  کە هم اکنون هم موجود میباشد که به "سراب گیەڵ" یا "باغ گیەڵ " معروف بوده است ، و با توجه به این که در گذشته نام بسیاری از مناطق را از روی نام مواد طبیعی درختان و گیاهان آن منطقه نامگذاری کرده اند ، مانند: چناران، اناران، نی ان (نیان)، زلان ، قیلان، گوڵان=گوڵەێن ، کرف هاور ، ناودار و ... . این دشت نیز با وجود سراب و باغ زیبای " گیەڵ " (گیەڵ: نام قدیم مورت) که درختچەی کمیاب، دارویی، شفابخش ، مقدس و مورد توجه آیین زرتشت کە در باور عامیانە مردمان این دیار درخت گیەڵ از عرق پیامبر زرتشت رویدە و نماد اهورا مزدا بوده است کە چندین کاخ کسرایی ساروجی مختص بە دوران اشکانیان و ساسانیان در کنار سراب گیەڵان و باغ گێەڵ بنا کردە اند ، این منطقه نیز به نام "دشت گیەڵان" = " gyallan " به معنی جایی که درخت " گیەڵ " دارد  نامگذاری شده است  . 

بنابراین  اسم  " گیەڵان "  = "gyallan "  یک  اسم  کاملا  کوردی  می باشد که از ریشه ی  ( گیەڵ = gyall = مورت) گرفته شده  و هیچ  وجه تسمیهی با گیلان شمال که برگرفته از ( قوم گیل = gil = گیلک)  می باشد را ندارد، اما با توجه به اینکه در زبان فارسی حرکات (فتحه ،کسره ،ضمه ) روی حروف گذاشته نمی شود در اسم  کوردی گیەڵان = gyallan   نیز علامت فتحه  روی حرف  " ی "  آن در فارسی حذف شده  و به اشتباه گیلان = gilan نوشته شده است. 

لازم به ذکر است هنوز در بعضی از ضرب المثل های بومی افراد مسن در روستاهای طایفه گیلانی کلهر، واژه ی " گیەڵ " به کرات شنیده می شود.مثلا.

. 1-(مال اباد چماین  گیەڵ  ها  ژێر  زوانێ ) یعنی فلانی خوش سخن و شیرین بیان است.

2-(گیەڵ وه گۊل = پەس  وه تۊل)یعنی هر کاری باید درست و جای خود انجام شود

.

باتوجه به اینکه طایفه ی گیلانی کلهر قدیمی ترین ساکنان دشت گیەڵان  بوده اند به همین نام مشهور شده اند ، این در حالی است در سال " 1303 " یعنی  حدود 90 سال پیش به دستور رضاخان پهلوی که منجر به منع چادرنشینی عشایر  کشور و یکجانشینی آنان گردید تعدادی از عشایر کوچ رو  ایل  کلهر نیز:  از جمله طایفه خالدی ((چهار تیره خالی =1-روتوند 2- شیرزادی 3- وارگه 4- صید محمد سلیم (صید محمدی ، غلامی ، باپیر ، کرمه، صیادیان  ...)) و همچنین دیگر طوایف و تیره های کوچ رو گیلانی الاصل ایل کلهر از جمله = عبدالمحمدی ، زرگوش ، علیرضاوندی ، پیرگه ، ...... به تدریج در اطراف  "قلای گیه لان" سکنی گزیدند و " عملەی  " یکجانشینی را در دشت گیەڵان تاسیس نمودند و بعداز حدود شش سال در سفر دوباره رضاخان در سال 1309هجری شمسی، یعنی 84 سال پیش اسم  دشت گیەڵان  و طایفه ی  گیەڵانی را به شهر تازه تاسیس عمله نهادند و " عمله " نیز به گیەڵان تغییر نام یافت و فقط با توجە بە شباهت نوشتاری اسم گیەڵان در رسم الخط فارسی بە گیلان شمال ، برای جلو گیری از اشتباهات اداری و نامه نگاری کلمه ی " غرب " را به آخر اسم  " گیەڵان " اضافه کردند تا  با  گیلان شمال اشتباه گرفته نشود ، کە البتە در زبان کوردی ، هم نوشتاری و هم گفتاری و معنایی ، " گــیـەڵان " کاملا متفاوت نوشتە ، خواندە و معنا میشود و نیازی بە اضافه کردن غرب ندارد.

 پس حکایت سفر رضاشاه پهلوی و کار مثبت ایشان فقط اضافه کردن کلمه "غرب" به  آخر اسم  " گیەڵان " بوده است  نه نام گذاری گیەڵان !

 این درحالی است که اسم طایفه ی گیلانی و دشت گیلان بصورت سنگ نوشته به رسم الخط عربی در توایخ 247  ە.ق _ 451 _ ه.ق و جمادی الثانی سال 877 هجری قمری یعنی  1189 _ 986 _ 559  سال قبل که بر روی سنگ مزار بزرگان و نوادگان اجدادی این طایفه از جمله علی بگ ، محمد بگ و صوفی بگ ولد محمد بگ من طایفه گیلانی که از نوادگان اجداد طایفه ی گیلانی و ... می باشند حکاکی شده اند .

شایان ذکر است به نقل قول از مرحوم حاج الیاس عظیمی از طایفه شیرزادی تا سال 1305 خورشیدی(حمله لر) هیچگونه بنایی در عمله ی چند سال تاسیس وجود نداشته وفقط تعداد کمی ازعشایر فصل زمستان را در کپر و سیاه چادر در عمله گیلان یا ویژنان زندگی میکردند و اکثرا در کوه های گرمسیر قشلاق را می گذراندند و ییلاق را درمناطق  (گواور و ماهیدشت ، اسلام اباد،) سپری می کردند.در حالی که تمامی تیره ها و روستا های طایفه گیلانی کلهر از قدیم الیام به صورت یکجانشینی  فقط در دشت گیلان به کشاورزی و دامپروری  مشغول بوده اند.

باید توجه داشت که  کلمه ی  "عملە" { ئەمڵە} به مردمانی  سیار و چادر نشین که با  ایلخان و والی  وقت ایل یا طایفه مستقل جهت امور تدارکات  دفاعی ، معیشتی در کوچ بوده اند اطلاق می شده و در عرف محلی پشت ماله یا قیطول نیز گفته شده است و در هیچ زمانی و هیچ منطقه ای بار مکانی ، جغرافیایی نداشته است.مانند عمله  مهدی خان گیڵانی ، عمڵەێ محمد علی خان حاجی زاده ؛ اسماعیل خان حاجی زاده ، شهباز خان حاجی زاده، محمد حسن خان، عمله  زینلعابدین خان حاجی زاده  ، عمله محمد خان کاظم خانی ، عمله اکبر خان خمان گیلانی ، عمله داود خان و.....

 

ابیات فولکلور زیر مصاف با  گرده همایی ایلات غرب از جمله ایل بزرگ کلهر ، که طی نامەای توسط داوود خان امیر اعظم  در زمان مشروطیت برای تصرف  تهران ( جنگ نوبران ساوه)، از تعدادی  بزرگان  طایفه گیلانی کلهر جهت حمایت و همراهی مبارزان طایفه گیلانی  در این جنگ دعوت به عمل آورده است......

 

گرگین  و  قادر ،  کریم و قباد   =  بگزاده ی  گیەڵان  کل  بان  و امداد

نامدار  فتابگ  له  دعوا  مشهور =  ویش   تدارک  کی   پری  شر شور

عزیز بگ و تمرخان، میرزا بساط بگ= آزادخان  گرز بریو ،صایەخان بکربگ

سواره ی   گیەڵان  تماما  یکسر =   فردا   حاضر  بون  وارد  له  لشکر

جوق جوقو تیپ تیپ له قڵاێ  گیەڵان = گیەڵان موج  مدا  له  نه ره شیران

........

منظور از" بگزاده گیەڵان "  و "سواره گیەڵان " تمامی  تیره ها و روستاهای   طایفه گیلانی کلهر می باشد که در این اشعار فقط اسم تعدادی از بزرگان طایفه گیلانی کلهر آمده است.

 

 مرحوم  فرج الله خان منیشی ،  در کتاب ناگفتنی های کلهر چنین  آورده است....

انچه که از پیشینیان خود شنیده ایم  ایل کلهر در منطقه گیلان فقط سه طایفه  قدیمی و اصلی وجود داشته است ، بقیه ی تیره ها و طوایف  در گذر زمان هر کدام از جایی به منطقه گیلان آمده اند .. و این سه طایفه اصیل و قدیمی کلهر شامل... 1_ طایفه حاجی زادگان  2_  طایفه گیەڵانی  3_ طایفه گلینی  می باشند. البته تمامی طوایف گیلانغرب کلهر اصالت گیلانی و ایلات و طوایف کوچرو گیلان بوده اند

 

 لازم به ذکر است در حال حاضر  طبق اسناد سنگ نوشته ی موجود ، که اسم  طایفه گیلانی  1189 _ 986 _ 559  و   سال  قبل  بر آنها حک شده است طایفه ی گیلانی کلهر به عنوان کهن ترین طایفه ی شناسنامه دار  اجداد ایل کلهر  و  منطقه ی گیلانغرب  شناخته می شود.

 

گیەڵ : درختچەی کهن ، شفابخش و مورد تقدیس آیین زرتشت در سراب دشت گیەڵان کەڵهوڕ کە در باور عامیانە مردمان این دیار "گیەڵ"عرق زرتشت پیامبر و نماد اهورا مزدا بودە است .

 

در پایان از مردم غیور و اصیل قوم کورد کلهر و دیار پایتخت نشینان عاجزانه تقاضامندم که نام ریشه دار و باستانی " گیه لان "  که نماد تمدن و فرهنگ چند هزار ساله این قوم کهن ایرانی بوده است را با همراهی نا آگاهانه از بعضی افراد سودجو که هدف دار  سعی در تضعیف و تخریب جایگاه ، نام و قدمت مستند 1200 ساله ی این شهرستان از قدیم الیام به همین نام را دارند  خدشه دار و زیر سوال نبرید و در راه ترویج و شناساندن ریشه و معنای نام این شهرستان " گیه لان " و درختچه ی مقدس و باستانی " گیه ل " به جایگاه اصلی خود از هر تلاشی مضایقت نفرمایید .

 

( گیەڵ = موورت ـ مورد امروزی ) گیلانغرب کلهر

زبان کوردی گویش کلهری ـ زاراوەێ کوردی کەڵهوڕی(کرماشان ـ بیجاڕ ـ ئیلام ـ خانەقین ... )

 

 

 

 

گویش کلهری  یکی از شش گویش اصلی زبان کردی و خود شامل لهجه های مختلف و متعددی است از جمله : گروسی ، کلیایی ، زنگنه ای ، قصری - کرماشانی ، گورانی ، ارکوازی ، ابدانانی ، ایلامی ، خانقینی  و  ... است . کلهری ، گویشی از گویش‌های جنوبی کردی است که در استان کرمانشاه، استان ایلام  بخش بزرگی از  شرق و جنوب کردستان عراق یعنی شهرهای خانقین، مندلی، زرباتیه، جلولا، جسان، کلار و کفری ، بدرە، بلد روز ، و.... همچنین در استان کردستان ایران (سنندج) در شهرستان‌های بیجار و قروه، دهگلان بدان سخن گفته می‌شود.

 

گروه گویشهای کوردی جنوبی به سه گویش اصلی : کلهری ، لکی و لُری تقسیم می شود. 

 

خصوصیات زبانی : 

 

پروفسور ولادیمیر مینورسکی خاورشناس و اسلام شناس روسی، بر این باور است که زبان کردی به طور قطع از ریشه زبان مادی است. چنانکه که وی در این رابطه می گوید:

 

«اگر کردها از نوادگان مادها نباشند، پس بر سر ملتی چنین کهن و مقتدر چه آمده‌است و این همه قبیله و تیرهٔ مختلف کرد که به یک زبان ایرانی و جدای از زبان دیگر ایرانیان تکلم می‌کنند؛ از کجا آمده‌اند؟» (مینورسکی ۱۹۷۳). »

و با توجه به این مطلب ، ریشه گویش کلهری نیز از همان مادی است و دارای همان خصوصیات است .

 

 

حوزه زبانی گویش کوردی کلهری :

 

جغرافیای زبانی گویش کلهری را می توان از سمت شرق به غرب ؛ گردنه اسدآباد تا جلولا و بلد روز در کردستان عراق ( نزدیکی بغداد ) و از شمال به جنوب ؛ بیجار  در استان کردستان (سنندج) تا مهران و آبدانان در جنوب ایلام و بدره و جسان در استان نینوای عراق ، منتهی به کوههای کلهر دانست . این گویش دارای تنوع لهجه های بسیاری است که خود گویای غنا و قدرت این گویش کردی است ، به عنوان مثال :

 در شمال این منطقه و در منطقه گروس (بیجار  دهگلان   قروه ) با لهجه گروسی ، در شرق در مناطق اسد آباد و سنقر و کلیایی به لهجه ی کلیایی در غرب این منطقه و در مناطقی مانند استان خانقین و شهرهای آن با لهجه خانقینی ، در جنوب در مناطقی چون ایلام مهران و آبدانان با لهجه ی ارکوازی یا به عبارتی ایلامی ، و در مرکز این مناطق یعنی در شهرهایی چون کرمانشاه ، اسلام آبادغرب ،گیلانغرب، ایوان غرب ، ماهیدشت ، شیروان چرداول و ...کلهری را با  غلظت بیشتری ادا می کنند، لازم به ذکر است در این حوزه لهجه ها و زیر لهجه های دیگری نیز کاربرد دارند مانند : گورانی ، زنگنه ای ، سنجاوی ، قصری - کرماشانی و ... که تفاوت آنها با هم تنها در بعد فونوتیک و ترز تلفظ است .

 

برخی، گویش کلهری را تنها مختص به ایل کلهر می دانند و آن را به مناطقی چون کرمانشاه ، اسلام آبادغرب ، گیلانغرب ، ایوان غرب ، ماهیدشت ، ایلام و خانقین محدود می دانند . اما در تمامی جغرافیایی که از آن بحث شد گویش کلهری به کار می رود با اندک تفاوتی در فونوتیک .

برای مثال در منطقه ی کلیایی همین لهجه بی هیچ اختلافی صحبت می شود اما به اول برخی افعال « ئه » یا «اَ» اضافه می شود . 

 

همچنین در مناطقی مانند گهواره ، کرند و روستاهای شمالی سرپل ذهاب به لهجه ی گورانی صحبت می شود که همان کلهری است بی هیچ تفاوتی الی در تلفظ . جمعیت گوران یا ایل گوران یکی از طوایف کُرد اند که دیر زمانی به هورامی تلکم داشته اما اکنون جز در 2 یا 3 روستا بیشتر به این گویش سخن گفته نمی شود .

 

در مناطقی چون ایلام و جنوب آن به دلیل حضور و تسلط حاکمان لر فیلی « ابوقداره » یا ( حاکمان پشتکوه که به گفته و اعتراف خود اصالتا عرب و حتی از سادات بوده و هیچ ریشه ی کردی ندارند ) به لهجه ی مردم این مناطق عنوان فیلی می دهند که اساسا اشتباه بوده زیر فیلی تنها نام خاندان حاکم بر این مناطق بوده است که پس از شکست از سپاه کلهر و حکومت مرکزی در زمان رضا خان همراه عده ی  دیگری به بغداد گریخته و در آنجا ساکن شده و اکنون تقریبا تمامی کردهای شیعه بغداد را فیلی می خوانند در صورتی که اکثر آنها از تیره ها و طوایف مختلف کلهر از جمله : ارکوازی ، ملک شاهی ، خزلی ، خالدی، منصوری ، گیلانی و خانقینی و  ... می باشند که بسیاری از آنان در زمان حکومت بعث به علت نداشتن شناسنامه عراقی و متعاقب سیاست های تعریب از بغداد خانقین و دیگر مناطق به کرمانشاه ، ایلام و سایر مناطق سوق داده شده اند .

به هر ترتیب اختلاف لهجه در هر زبانی بسیار طبیعی و معلول علتهای بسیاری از جمله مهاجرت ، مجاورت ، اختلاط و تاثیر می باشد که برای نمونه می توان به یکی دیگر از گویش های کردی یعنی کرمانجی اشاره کرد . برای نمونه آگاهان به زبان می دانند گویش کرمانجی در مناطق اصلی خود در شمال کردستان ، جنوب کردستان و قسمت های شمالی شرق کردستان بسیار متفاوت است با گویش کرمانجی در شمال خراسان که سالها پیش به این منطقه کوچانده شده اند . این اختلاف به حدی است که دو فرد گویش ور این دو منطقه به راحتی با هم ارتباط برقرار نمی کنند در حالی که بیش از چهارصد سال پیش همه آنها در یک منطقه زیسته و به یک گویش سخن می گفته اند .

 

نمونه های بیشتری از این سیر زبانی در خارج از این حوزه نیز قابل لمس است به عنوان مثال تعدد لهجه در انگلیسی که در استرالیا ، امریکا و انگلستان و دیگر مناطق به گویش های مختلف از این زبان تکلم می شود .

 

بنابراین تفاوت لهجه در مناطق حوزه ی گویش کلهری نیز طبیعی است و وابسته به دلایل بسیاری چون قرابت و اختلاط با دیگر گویش های کردی و غیر کردی ، مهاجرت از منطقه ای به منطقه ی دیگر ، دین و آئین و ... باعث این تفاوت ها شده در حالی که تمام لهجه ها و زیر لهجه هایی که ذکر شد همسانند و تنها خود گویشوران این لهجه های قادر به درک تفاوت های آن هستند زیرا اگر کسی خارج از این حوزه به طور همزان مخاطب چند لهجه از این گویش باشد همه ی آنها را یکسان خواهد شنید . 

 

گذشته از این ها منبع بسیار معتبری که هر کرد و غیر کردی برای تمیز دادن ایلات و طوایف گوناگون کرد و گویش های مختلف آن،از آن بهره می گیرد کتاب ارزشمند شرفنامه امیر شرف خان بتلیسی است که در آن به صراحت زبان کردها را به چهار گویش : کرمانجی ، کلهری ، گورانی ( هورامی ) و لوری تقسیم می کند . و مبین این مطلب است که گویش کلهری یکی از چهار گویش مستقل و مهم کردی است که در نزدیک به 500 سال پیش در مناطق وسیعی از کردستان بدان تکلم شده است .

 

گویش کلهری، ادبیات، نویسندگان و شاعران آن :

 

ادبیات کردی از نظر تاریخ ادبیات متاسفانه بسیار مدون نیست و چیزی که از آن به عنوان ادبیات کردی یاد می‌شود تنها اشعاری است که در قالب کتاب‌های دست نوشته شاعران قدیمی سرزمین کردستان است و تعداد کمی از آنها گردآوری و چاپ شده‌اند، می‌باشد.

 

اما ادبیات در منطقه کلهر نیز پیرو این پیشینه‌است و خود را وام دار و وارث آن می داند. منطقه کلهر دارای نویسندگان و شاعرانی بسیار نامدار و ارزشمند در ادبیات کردی است که از جمله آنها می توان به شاعران زیر اشاره کرد:

 

شاکه و خان منصور - الماس خان کندوله‌ای - ترکه میر - اقا محمد یزدانی گیەڵانی (اقا شاعر) ـ نقی خان آزاد کلهر و...

 

و باید اشاره داشت ادبیات کردی در منطقه کلهر از دو دههٔ پیش رشد قابل توجهی داشته‌است. نویسندگان و شاعران برجسته‌ای در عرصهٔ زبان و ادبیات کردی به تلاش و تکاپو مشغولند که برخی از آنان به این شرحند:

 اقای سعید عبادتیان |بانان|  ؛ سالەیل لە کیس چێ ـ  لە لە لام بۊد گومد کردم و بسیاری از مجموعە ها و ترجمەهای ارزندەی دیگر 

عباس جلیلیان: صاحب فرهنگ واژه ارزشمند کردی-کردی-فارسی:«باشوور» و چندین تالیف دیگر

علی اشرف نوبتی صاحب کتاب: کوچه باغی‌ها

پرویز بنفشی صاحب کتاب‌های: شنهٔ شمال، تریوسکه و دنگ دل

جلیل آهنگرنژاد صاحب کتابهای: نرمه واران، تم، وا و...

رضا موزونی صاحب کتابهای: یی شو اگر بچیدن، چراخ، میمگه جارو برقی و...

علی الفتی صاحب کتابهای: سانه ناو، گرمه شین، گیان و...

 

اصطلاحات خویشاوندی در ایل کلهر :

 

نمونه ضرب المثلی کلهری درباره خویشاوندان:

آتش خوبه با دم و دود " برادر هم خوبه ولی نه به جای شوهر

ئاگر خاسه ده م دیو " برا خاسه نه چیو شیو

واژه‌های مربوط به بستگی خویشاوندی که در ایل کَلهُر ساکن غرب ایران رواج دارند:

 

فارسی کلهری آوانوشت

زن ژن Žen

مرد پیاگ Peyāg

پدر باوگ Bāug

مادر داڵگ Dāleg

برادر برا berā

خواهر خُوەیشک Xovayšk

پدربزرگ (جدپدری) باپیر bāpir

پدربزرگ (جد مادری) باپیر bāpir

مادربزرگ (جد پدری) نەنگ naneg

مادر بزرگ (جد مادری) نەنگ naneg

عمو مەمو Mamu

عمه میمگ Mimeg

دایی خالو Xāllu

خاله میمگ Mimeg

داماد زاوا Zāvā

عروس وەۊ Viv

زن عمو مەموژن Mamu žen

زن دایی خالوژن Xāllu žen

شوهر خاله شۊ میمگ Šiu mimeg

شوهر عمه شۊ میمگ Šiu mimeg

زن برادر برا ژن Berā žen

خواهر شوهر دش deš

هم عروس هاو و وەۊ Hāv viv

باجناق هاو زاوا Hāv zāvā

پسر عمو ئاموزا āmuzā

دختر عمو ئاموزا Āmuzā

پسر دایی خالو زا Xāllu zā

دختر خاله میمزا Mimezā

پسر خاله میمزا Mimezā

دختر عمه میمزا Mimezā

پسر عمه میمزا Mimezā

پسرم کورم Kurrem

دخترم دۊەتم Divatem

برادر زاده برار زا Berār zā

خواهر زاده  خوار زا Xouār zā

 

جستارهای وابسته : منابع 

↑ I. Kamandar Fattah, Les Dialectes kurdes méridionaux : étude linguistique et dialectologique. Louvain, Peeters, 2000, p. 55-62

↑ I. Kamandar Fattah, Les Dialectes kurdes méridionaux: étude linguistique et dialectologique. Louvain, Peeters, 2000, p. ۵۵-۶۲

↑ Iranian languages Facts, information, pictures | Encyclopedia.com articles about Iranian languages

↑ Ethnologue report for Iran

↑ Kurdish language - Britannica Online Encyclopedia

↑ زبان کردی | Kurdish Academy of Language

↑ پرفسور الف. حسن پور، ناسیونالیسم و زبان در کردستان، ۱۹۸۹

↑ پرفسور م. ایزدی، کردها، دانشگاه هاروارد، آمریکا، ۱۹۹۲

↑ پرفسور جمال نبز، بسوی اتحاد زبان کردی، ۱۹۷۶

↑ ذَ بیهی ۱۹۶۷

↑ مَکنزی ۱۹۸۱

↑ دایره المعارف بزرگ اسلامی، جلد دهم، تهران ۱۳۸۰، ص. ۵۴۸-۵۴۹

↑ کرد و پراکندگی او در گستره ایران زمین - ح. بهتویی - ۱۳۷۷ - تهران.

↑ Ethnologue report for southern Kurdish

↑ Rüdiger Schmitt: Die iranischen Sprachen in Gegenwart und Geschichte. Wiesbaden (Reichert) ۲۰۰۰,.

↑ Rüdiger Schmitt (Hg.): Compendium Linguarum Iranicarum. Wiesbaden (Reichert) ۱۹۸۹,

↑ زبان کردی | Kurdish Academy of Language

↑ Antonio Panaino, Sara Circassia. The scholarly contribution of Ilya Gershevitch to the development of Iranian studies: International Seminar, 11th April 2003, Ravenna (Simorg Series ed.). 2006. ص 2-71. ISBN 88-8483-314-0.

↑ کردها نوادگان مادها - و. مینورسکی - ۱۳۸۲ نشر: ژیار

↑ اردشیر کشاورز در مقاله ای به نام ـ واقعیت تاریخ و ایل کلهر_ـ در هفته نامه ی سیروان ، شماره 367 ، سال هشتم ، 84/11/1

↑ فرهاد جهان بیگی ، مقاله ی ـ کردها و تقسیم بندی زبانی ـ گاه نامه ی میدیا، شماره 12، سال اول، 89/06/7

مقبره اجداد طایفه گیلانی کلهر ، کهن ترین اسناد مستند ایل کلهر و شناسنامه ی سنگ نوشته گیلانغرب

آثار مستند حکاکی شده بر روی سنگ قبور بزرگان  اجداد طایفه ی گیلانی کلهر که تعدادی از آنها توسط محقق و کارشناس تاریخ طایفه ی گیلانی کلهر، آقای اکبر میرزایی شناسایی، کشف، مرحمت و بازسازی شده است، گویای قدمت دیرینه و تمدن این طایفه می باشند.

 دو مزارستان گنبد صوفی بگ گیلانی ( گمه کله جوب عزیزی) و مزارستان میلیل  از قدیم الیام  قبرستان طایفه گیلانی کلهر می بوده اند ،که قبل از دوران صفویه بر روی قبور بزرگان اجداد طایفه گیلانی بنایی به اسم " میل " که از جنس ساروج و سنگ  به صورت کله قندی به ارتفاع سه تا پنج متر بنا  می کرده اند.

 مزارستان  " گمه " از یک گنبد که متعلق به صوفی بگ و هشت میل و مزارستان میلیل از هفت میل که همگی متعلق به سلسله های قبل از صفویان(یعنی تیموریان ، خوارزمشاهیان ، سامانیان ، ساسانیان....)  بوده اند و در سال 1387 توسط میراث فرهنگی ثبت ملی گشته است.

و با شروع  دوران حکومت صفویان و بعد از آنها ،یعنی  زندیه ، قاجاریه و..... مقبره نوادگان و و بزرگان این طایفه به صورت سنگ قبر حکاکی شده   دو  تیکه ، که بر روی سنگ زیرین به رسم الخط عربی چنین نوشته اند (یا الله – یا محمد – یا حسین – اشهد ان لا الله الی لا –اشهد ان محمدا رسول لله – اشهد ان امیرالمومنین ولی الله – آرامگاه جنت المکان مغفور صوفی بگ ولد محمد بگ – من طایفه گیلانی – سنه 877 هجری قمری ) همچنین سنگ قبورهای متعلق به 247 هجری قمری - 451 هجری قمری یعنی 12 قرن گذشته کە تصاویر مهر و جانماز و تسبیه و....  و  بر سنگ عمودی تصاویر وسایل رزمی ، دفاعی و صیادی و سوار کاری که بیشتر تصاویر شمشیر ، گرز ، خنجر ، قلخان(سپر)و اسلحه ، شکار و  ..... که پیاده یا سوار بر اسب در ژست های مختلف حکاکی شده اند.

 

در ذیل به تعدادی از این قبورکه اسم طایفه گیلانی در تواریخ مختلف تا یازده قرن پیش بر روی آنها حکاکی شده  اشاره شده است.

 

 

 

1 - آرامگاه جنت المکان مرحوم صوفی بـگ ولد محمد بـگ من طایفه گیلانی 877 ه ق جمادی الثانی

2 - آرامگاه جنت المکان مرحوم محمد بـگ  ولد نظر بـگ  من طایفه گیلانی سنەی  ه . ق . 1008

3 -  آرامگاه جنت المکان مرحوم عبداله بگ ولد مراد بگ من طایفه گیلانی بیگزاده سنەی ه ق 1046 (جد طایفه بگزاده سیاهگل ،بگزاده اسلام آباد غرب و بگزاده نسار دیره کدخدا اسد حسینی)

4 - آرامگاه جنت المکان مرحوم علی بگ ولد رضا مراد بگ  من طایفه  گیلانی بساط بگ  سنەی 451  ه . ق .  ( طایفه گیلان گراویان  )

5 - آرامگاه جنت المکان مرحوم کمرخان ولد علیخان من طایفەی  محمد نظر بگ گیلانی  سنەی ه ق 1200 (گرز بلوط کدخدا آزادخان رستمی)
6 - آرامگاه جنت المکان مرحوم صید علی بگ ولد محمد بگ من طایفه گیلانی سعید بگ سنەی  247. ه ق (شیخ سرخه دین کدخدا داوود قادری)

7 - آرامگاه جنت المکان مرحوم..... محمد بگ من طایفه گیلانی احمد بگ  سنەی 1246  ه ق ( یکی از نوادگان طایفه گورسفید کدخدا نامدار فتاح بگ گیلانی )

8 - ارامگاه مرحوم  کربلای  منصور ولد مرحوم  فتح الله  از طایفه گیلان بەتاریخ 11/1204 (  طایفه بریم بگ گیلانی)

 

 

لازم به ذکر است تواریخ قبور فوق به رسم الخط عربی (هجری قمری ) میباشد که هم اکنون سال 1393ه ش مصادف با 1436 ه ق میباشد.

 

 

 

طایفه گیلانی کلهر و مبارزات تاریخی و سیاسی " سرداران و بزرگان ایل کلهر "

 

1 - مبارزات مکرر و دلیرانه ی مردمان طایفه باستانی گیلانی کلهر با ایل شاهسوند از زمان حکومت شاه عباس صفوی تا پایان حکومت صفویه که مراتع و اراضی گیلان کلهر را مورد تعرض قرار داده بودند و در نهایت نبرد تاریخی " تنگه دیاره"  (پشته سرکش)  و کشته شدن  " مولگه شاسیوند" رئیس و خان ایل شاهسوند  غرب کشور در این تنگه و تعقیب و گریز انها تا تنگه ی "میوانه " که در نهایت تسلیم شدن دیگر بزرگان شاهسوند و پذیرفتن شکست و اقرار اوردن انها به عدم بازگشت و خروج همیشگی انها  از گیلان و دیگر مناطق کلهرنشین که بعدها در عهد شاه عباس موجبات تبعید بسیاری از بزرگان و امیران طایفه باستانی کلهر را به اکثر نقاط ایران مخصوصا خراسان به همراه داشت. 

2 - مبارزه تاریخی و شجاعانه مردمان طایفه گیلانی کلهر به همراه طایفه حاجی زادگان که از نوادگان شهبازبگ اول ، برادر دارب بگ جد طایفه گیلانی علیه قوای عثمانی در تنگه حاجیان در عهد فتح علیشاه قاجار مصادف با حکومت حاج شهباز خان دوم ایلخانی کلهر موسس حمام و مسجد حاج شهباز خان کلهر در سال 1286 هجری شمسی در کرمانشاه که بعدا تنگه ی حاجیان به علت رشادت و دلاوری آنها به اسم حاجی زادگان نامگذاری .

3 - مبارزات مکرر بزرگان گیلانی از جمله سادون بگ و برادرانش حیدربگ، رشیدبگ و جمشیدبگ از طایفه ی بریم بگ گیلانی با متجاوزان اشغالگر روس در جنگ جهانی اول و در نهایت شهادت آنها در پشت تنگه حاجیان .
4 - به هلاکت رساندن سواران روس در جنگ جهانی اول در تنگه شورآبه شیخ سرخدین توسط  کدخدا قادر گیلانی و برادرانش  حاتمخان ، کرمخان ، فتح الله شاه خسرو و کدخدا فتاح بگ گیلانی گورسفید و کدخدا ناصر غلام گیلانی گرازان( الفتی_عزتی) و دیگر مبارزان...

5_ شکست و به هلاکت رساندن سواران روس در تنگه ی قرژیلگان گراویان  به دست اسد بگ بساط گیلانی، محمود بگ بساط ، ابراهیم نظر بگ گیلانی  و.. و همچنین بزرگان طایفه گرز بلوط گیلانی از جمله کدخدا هواس خان گیلانی ، صادقخان بکربگ و کدخدا آزاد خان رستمی و دیگر  مبارزان ...

 

6 - دفاع مخلصانه جان بر کفان طایفه گیلانی کلهر در هشت سال دفاع مقدس که خط و جبهه مقدم و سد مقاومت دومین شهر مقاوم کشور ، شهرستان گیلاتغرب بوده اند از جمله نجیب زاده دلاور ، فرمانده ی جبهه های غرب کشور ، بزرگمرد طایفه گیلانی کلهر مشهدی غفار قادری و همچنین سردار سرافراز  ، معلم علم اخلاق؛‌ بسیجی جانباز پاسدار جبهه های غرب و جنوب کشور ، یکی از چهل سردار نامی و برجسته کشور شهید والامقام سردار حاج ماشالله عزیزی ....

 همچنین تقدیم بیشترین تعداد شهیدان،جانبازان ،آزادگان وایثارگران جبهه حق علیه باطل از افتخارات این طایفه ولایت مدار وانقلابی همچون دیگر طوایف ایل بزرگ کلهر در راستای رسیدن به آرمانهای نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران و رهبر فرزانه انقلاب می باشد.

طایفه باستانی گیلانی کلهر ، وضعیت قومی و نسبی(هفت برادر ایل کلهر _ بنیانگذاران و سرداران ایل کلهر)

 

 

گیلانغرب  یادگار :  # پــاتـوورە  و  پــری #

 

 مای بگزاده حاکم ولایت و قلعه مای بگزادان گیلان کلهر  نیای طایفه باستانی گیلانی کلهر 

 

داراب بگ کلهر جد طایفه گیلانی کلهر  یکی از هفت برادران کلهر، فرزندان و نوادگان مای بگزاده حاکم شهر و قلعه باستانی مای بگزادان در عهد ساسانی در دشت گیلان کلهر می باشند.

 

 هفت طایفه اصیل و قدیمی کلهر که نشات گرفته از هفت برادران کلهر (نوادگان  مای بگزاده : 1_ شهباز بگ اول جد طایفه حاجی زادگان _شهبازی _یاوری 2_داراب بگ جد طایفه گیلانی کلهر 3_زینل بگ جد طایفه زینلخانی4_کاظم بگ جد طایفه کاظمخانی5_ منصور بگ جد طایفه منصوری6_قوچم بگ جد طایفه قوچمی 7_ سلیمان بگ کلهر _ اجداد اسماعیل خان آجودانی طایفه لرینی کلهر و طایفه الهیارخان کله جوبی کلهر اسلام آباد) می باشد تقسیم می‌شوند ، طبق اسناد مستند تاریخی به عنوان کهن ترین و بزرگترین زیر شاخه یبنیانگذار ایل بزرگ کلهر  که قرن ها به طور همزمان بر تمامی مناطق کلهر نشین مستقیم و غیر مستقیم حکومت کرده اند شناخته می شوند ، این  هفت برادر به شرح ذیل می باشند:

 

 

​​​​​

1 - شهبازبگ اول : جد بزرگ طایفه شهبازی حاکم ولایت ماهیدشت کلهر در عهد صفویه  /حاجی زادگان کلهر و یاوری کلهر که به مدت چندین قرن ایلخان و حکمران تمامی مناطق کلهر نشین ایران و عراق کنونی بوده اند ، اصالتا گیلانی الاصل، که نوادگان مای بگزاد گیلانی می باشند که از حدود پنج قرن گذشته به تدریج جهت تسهیل در امور حکمرانی بر تمامی مناطق کلهرنشین و کرمانشاهان ، به پایتخت کهن ایل کلهر منطقه گیلانغرب به دشت ماهیدشت و کرمانشاه تعقیر مکان و در تاسیس شهر کنونی کرمانشاه نقش اساسی داشته و بخشی از آنها در آنجا سکنی دائم گزیده اند ، البته علاوه بر حکمرانی امیران طایفه شهبازی بر ایالت کرمانشاهان قدیم ، همزمان امیر و ایلخان، بیگلربیگی و رئیس عشایر تمامی مناطق کلهرنشین غرب نیز بوده اند و نوادگان و سواران آنها به عنوان ایلخانان کلهر تا سال 1281 هجری شمسی که فرخ خان ایلخانی و محمد علی خان دوم ایلخانی بوده اند همواره عشایر کوچ رو ایل کلهر را در کوچ قشلاق و ییلاق ساماندهی و همراهی کرده اند ،

هم اکنون سند بنچاق زمین های کشاورزی منطقه ی چله ،گواور، گیلانغرب، شیان، قلعه شاهین همچنین دو دانگ از املاک استان کرمانشاه ، تمامی مناطق کلهر نشین در اداره ثبت اسناد کشوری تنها به نام شخص منوچهر بیگ بیگلر بیگی و ایلخانی کلهر پدر حاج شهبازخان ایلخانی کلهر می باشد که مؤسس مسجد و حمام حاج شهبازخان کلهر در سال 1168 هجری شمسی در شهر کرمانشاه در هنگام حکمرانی بر ایل کلهر و ایلخان بودن کرمانشاهان بوده است.

بیشتر مردمان این طایفه درحال حاضر به فامیلی های شهبازی، منوچهری ،ایلخانی پور، محمدی، یاوری ، فزونی، یاراحمدی، امیر یاراحمدی، جوانشیر، فرخ نیا، پویان، صمیمی، حکیم باشی، خسروی .... که اکثرا در شهر کرمانشاه، تهران، لرستان و عداه ای نیز در منطقه شیان در اسلام اباد و همچنین تعداد کثیری نیز ساکن کشورهای اروپایی- آمریکایی از جمله آلمان ، کانادا و آمریکا  می باشند .

از بزرگان صاحب نام  این طایفه از چندین قرن گذشته می توان به شهریار بیگ کلهر، امیر القاس خان کلهر و حاکم ولایت ماهیدشت کلهر در عهد صفویه ، محمود آقا بیگ کلهر حکیم باشی صفویه، عبدالله بگ کلهر سفیر افشاریه در دولت عثمانی، منوچهر بگ بیگلربیگی و ایلخانی کلهر ،حاج شهباز خان ایلخانی کلهر، مصطفی قلیخان ایلخانی و دیوان بیگی کلهر، محمود پاشا خان ایلخانی کلهر _اسماعیل خان ایلخانی یاور کلهر ، مهدی خان ایلخانی اول و دوم یاور  کلهر، عباس قلی خان شهبازی والی شیراز، ،محمد حسن خان سرتیپ اول و دوم ایلخانی،محمد حسین خان سرتیپ ایلخانی، رضاقلی خان سرتیپ ایلخانی، محمدکاظم خان ایلخانی، محمدعلی خان ایلخانی اول و دوم ، محمدجواد خان صمصام الدوله سرتیپ، زین العابدین خان حسام الملک ایلخانی ، حاج محمدصالح خان مؤید الوزرا نماینده کرمانشاهان در اولین و دومین مجلس شورای ملی در سال 1285هجری شمسی، سناتور فتح الله خان نصیرالدیوان نماینده 4 دوره مجلس کرمانشاهان در سال 1290 الی 1314_غلامرضاخان ایلخانی، عبدالله خان فزونی سالار مؤید، اسدالله خان امیر الممتاز کلهر اولین شهردار کرمانشاه و حکمران بابل، عزت الله ایلخانی پور ، باقرخان شهبازی  ... اشاره نمود. 

 

 

#طایفه گیلانی کلهر #

 

2 - داراب بگ : فرزند مای بگزاده  نیای طایفه گیەڵانی کلهر   که خود و نوادگان  در دشت گیلان کلهر می زیسته و نوادگان مای بگزاده حاکم شهر و قلعه باستانی مای بگزادان گیلان کلهر در عهد ساسانی که قدمت مقبره های اجداد ایشان بناهایی از جنس ساروج کله قندی شکل به نام میل با ارتفاع حدودا 3 تا 5 متر ساخته شده اند نیز به اواخر سلسله اشکانیان و اوایل سلسه ساسانیان  برمیگردد.

شهریار بگ، محمد بگ گیلانی، محمدعلی بگ گیلانی، عبدالقار گیلانی، سلیمان بگ کلهر ،سارو بگ کلهر، صوفی بگ کلهر، ولی بیگ گیلانی کلهر گیلانغرب و خراسان موسس قلعه گیلانی کلهر  شیروان خراسان ،امیر شمس الدین  بگ گیلانی کلهر خراسان ، امیر نظام الدین بیگ گیلانی کلهر خراسان ،  قباد خان گیلانی کلهر خراسان ، لطف علی بگ گیلانی کلهر خراسان،  رستم بیگ گیلانی ، سلطان بیگ کلهر  ،حسین آقا خان گیلانی کلهر،  کرمخان کلهر، عبداله بگ بگزاده گیلانی ، رحیم بیگ کلهر ، نظرقلی بگ گیلانی کلهر کردکوی، کوردعلی بیگ گیلانی کلهر سیرجان، عالی بیگ گیلانی کلهر جیرفت عهد شاه اسماعیل اول صفویه ، مرادخان گوری گیلانی کلهر جیرفت، ناصرخان گوری گیلانی کلهر جیرفت، ابراهیم بگ گیلانی کلهر شهرستان بم و یوسف بگ، رحیم بگ و حسین بگ گیلانی کلهر بم مرمان عهد زندیه  ، وسین بگ جهانی بگزاده گیلانی ،صید بگ گیلانی ، بساط بگ گیلانی، بریم بگ گیلانی، اولاد بگ گیلانی، صوفی بگ گیلانی، داوود بگ گیلانی، شاه نظر بگ گیلانی، حاتمخان ، قادر موسی بگ و فتاح بگ گیلانی، محمدنظر بگ گیلانی ، سلطان محمد بگ گیلانی 1265 مقبره، هاتم بگ گیلانی  .... از جمله نوادگان داراب بگ گیلانی میباشند که از بزرگان، سرداران، حکام،  امیران،  خوانین وقت منطقه  گیلان کلهر و بعضا دیگر مناطق کلهر نشین دوران بعد از شروع اسلام، ایلخانیان ، سامانیان ، تیموریان، صفویان ،افشاریه، زندیه ، قاجاریه و.. بوده اند.

 و همچنین امیر ولی خان گیەڵانی کلهر و پسرش " پاتوره گیەڵانی کلهر"  که در وصف آنها داستان و منظومه عاشقانه "پاتوره و پری " که از کهن ترین داستانهای اساطیری عاشقانه ی کوردی که از قدیم الیام به صورت فولکلور در بین کلهر نشینان سروده می شده و اکنون در غالب شعر و نثر توسط شعرا و نویسندگان متعددی در چندین جلد کتابت شده است، از دودمان داراب بگ کلهر جد طایفه گیلانی می باشند که در اواخر عهد تیموریان و ابتدایی حکومت صفویه در گیلان کلهر در مسند حکمرانی بوده است. 

 

 

3 - منصور بگ اول جد طایفه منصوری کلهر یکی از برادران هفت برادر بنیان‌گذار ایل کلهر از نوادگان مای بگزاده گیلانی میباشد، #میرمیدان خان منصوری#  حاکم  منطقه هارون آباد مرکز حکومت شاخه منصوری و همچنین فرزند پسری ایشان  #خانمنصور خان منصوری کلهر# شاعر بزرگ کورد زبان متولد سنه  1105 هجری قمری دو تن از نوادگان  صاحب نام منصور بگ اول و بزرگان طایفه منصوری می باشند.(محدوده زیر نظر حکومت شاخه منصوری کلهر : شامل بخش اعظم شهرستان اسلام آباد کنونی، شهرستانهای سرابله، ایوان غرب، منطقه حمیل می باشد)

 # خان منصور # شاعر و سردار بزرگ کورد کلهر در سال 1144 هجری قمری به فرمان نجفقلی خان حاجی زاده حکمران کرمانشاهان و ایلخان ایل کلهر جهت ثبات در مرزهای غربی ایران با عثمانی در اواخر حکومت صفویه ، به نمایندگی از پدرش میرمیدان خان حاکم شاخه منصوری کلهر، مامور سرکوب یاغیان و سرکشان نافرمان منطقه ایلام که به کرات دست به چپاول و غارت مردمان منطقه ایوانغرب زده بودند و منطقه ایوان را که سالیان متمادی به جبر زیر سلطه ی خویش و حکومت ایلام در آورده بودند می گردد و همراه سوارانش از هارون آباد (اسلام آباد کنونی) به منطقه ایوان به این ماموریت فرستاده میشوند.

#خانمنصور # پس از سرکوب سرکشان و یاغیان محلی منطقه ایلام و ایوانغرب که از سالیان اخیر گزارشات همکاری انها با قوای عثمانی نیز به حکومت مرکزی ایران رسیده بود با شکست و کوچ اجباری آنها از مناطق کلهرنشین به جغرافیای حکومت عثمانی ، آرامش را حکم فرما و سلطه حکومت ایل کلهر در مناطق ایوانغرب و ایلام را نیز مستحکم گردانید و ایوان را دوباره به مناطق کلهرنشین الحاق نمود و خود نیز حکومت آنجا را برعهده گرفت .

#خانمنصور#در سالهای 1148 تا 1155 هجری قمری  با تاسیس سلسله افشاریه به مدت هفت سال یکی از سرداران نام آور سپاه نادر شاه افشار در جنگ های او از جمله قندهار و هرات شرکت داشت، ایشان حین بازگشت از سفرش در جنگهای هفت ساله نادر، متوجه سرکشی شخصی به نام " خیر مومگه " در نبودن خویش در منطقه ایلام می گردد که به فرمان خانمنصور کلهر خیرمومگه کشته می شود و همدستانش نیز مطیع او می گردند .

به دنبال فوت #میرمیدان خان منصوری# حاکم هارون آباد و شاخه منصوری در سال 1172 هجری قمری، فرزند ایشان #خانمنصور# بعد حدود 28 سال اقامت و حکومت در ایوانغرب و ثبات بخشیدن به این منطقه ، تصمیم  بازگشت به میان ایل و تبار خویش در منطقه منصوری اسلام آباد غرب و همچنین جانشینی پدر و ریاست شاخه منصوری کلهر می گیرد، و خدمتکار محبوب خود را که شخصی به نام  " الهی" بوده را نیز  به عنوان نماینده خود در ایوان منصوب می کند، خانمنصور و فرزندانش با بدرقه بسیاری از مردم ایوان و نماینده خویش #الهی# از سراب ایوانغرب تا روستای "قمار تاچ" واقع در منطقه منصوری اسلام آباد غرب همراهی می گردند. 

خانمنصور بقیه عمر خود را در زادگاه اجدادی خویش به عنوان حاکم اسلام آباد و شاخه منصوری میان طایفه با قدمت منصوری سپری می کند و بعد از مرگش در روستای# قمار تاچ #اسلام آباد به خاک سپرده می شود.

از دیگر بزرگان طایفه منصوری می توان به محمدعلی سلطان رشیدی، امین الله خان ناصری منصوری، حاج اقابرار خان رشیدی که محله رشیدی و مسجد رشیدی شهر کرمانشاه و همچنین مسجد و مدرسه آقابرار رشیدی و مسجد کوکب خانم رشیدی و درمانگاه حاج دایی از وقفیات ایشان و فرزندانشان بوده است میتوان اشاره کرد.

لازم به ذکر است طبق اسناد مستند موجود از جمله کتاب شرفنامه بدلیسی در قرن نهم هجری که صراحتا از طایفه منصور بگ سخن به میان می آورد و همچنین قدمت  "طایفه گیلانی" 1189_ 986 _ 559 سال قبل بر روی سنگ قبور نوادگان این طایفه از جمله ، محمد بگ ، علی بگ و صوفی بگ ولد محمد بگ گیلانی که از نوادگان داراب بگ جد طایفه گیلانی کلهر می باشند حکاکی شده اند ، قدمت طایفه منصوری کلهر نیز که از نوادگان منصور بگ اول برادر دارب بگ گیلانی می باشند حدودا به 14 قرن پیش باز میگردد یعنی حدود  900 سال قبل از  متولد شدن خان منصور شاعر و نادر شاه افشار طایفه ای به اسم # طایفه منصوری# در خطه کلهر وجود داشته و از نوادگان منصور بگ اول برادر داراب بگ گیلانی میاشند . 

 

 

4 - جد طایفه کاظم خانی : این طایفه یکی از طوایف قدیمی و اصیل دشت گیەڵان و طایفه  باستانی گیلانی کلهر بوده اند که طبق اسناد و گفته پیشینیان و ریش سپیدان بومی گیلانغرب زمینهای کشاورزی جوب گراویان علیا به بالا یعنی گریوسان، بالاجوب، مزارستان طاقیل و سراب گیلان در گذشته متعلق به طایفه کاظم خانی از جمله کاظم سلطان گیلانی ایلخان کلهر در عهد صفویه بوده است، که از حدودا 3 قرن گذشته تعدای از بزرگان آنها جهت امور حکمرانی بر مناطق مختلف ایل کلهر از جمله اسلام آباد، کرمانشاه نقل مکان هایی موقت یا دائم داشته اند. و در نهایت در حدود 140 سال گذشته به دنبال به قدرت رسیدن داوودخان کلهر به عنوان کلانتر طایفه خالدی، بقیه مردمان کاظمخانی ساکن دشت گیلان  به منطقه کفراور و دیره کوچ اجباری داده که در حال حاظر اکثر مردمان طایفه کاظمخانی در غالب سه روستا در دهستان حیدریه و همچنین روستای درخشنده دارابی دشت دیره گیلانغرب سکنی دارند. 

از بزرگان این طایفه به کاظم سلطان ایلخان کلهر در عهد شاه عباس صفوی، احمد سلطان گیلانی، محمدد سلطان گیلانی، سلیم بیگ کاظمخانی مقلب به #شهریار# از سرداران نامی نادرشاه افشار از ایل کلهر و پسرانش #علیخان کاظم خانی# حکمران قسمتی از خاک کلهر در زمان حکمرانی منوچهربیگ بیگلربیگی کلهر (طایفه حاجیزاده) و محمدخان کاظمخانی که دخترش قدم خیر (شاهپسند) طی وصلتی سیاسی به همسری کریم خان زند در می آید می توان اشاره کرد.

مراسم ازدواج شاهپسند و کریمخان زند بر سر چشمه ای در منطقه ماهیدشت استان کرمانشاه  که بعدها به نام " تیه نی شاهپسند"(چشمه شاهپسند) معروف شد انجام گردید که اسماعیل خان زند فرزند چهارم کریم خان زند حاصل این وصلت تاریخی می باشد، از دیگر بزرگان آنها می توان به کاظم خان،  علی خان کاظم خانی، محمدخان کلهر کاظم خانی، محمدکاظم خان ایلخانی، محمود خان ، عباسخان، و بهادر سلطان  و ...اشاره کرد. 

اشعاری مربوط به یک قرن گذشته از مرحوم آقا محمد یزدانی در وصف بزرگان طایفه کاظمخانی و علیخان ایلخانی کلهر.. 

 

کاظمخانیلیش صاحب سپاه بیون/

شیریل چکمه زرد هاوشان شاه بیون//

نه ئو کاظمخانیه دیونم نه ئو تیپو سپاه /

چهل نارنج طلا پیشکش کردنه نادر شاه//

شمشیر شورگان ایل کاظمخان/

علیخان و محمدخان، بهادر سلطان//

 

5 - زینل بیگ کلهر جد طایفه زینلخانی : این طایفه اصلا یکی از طوایف قدیمی و اصیل گیلانی میباشند که املاک و مراتع آنها در دشت گیلان و چله گیلانغرب می بوده و محل استقرار خان و ایلخان آنها اطراف  چشمه ی معروف  " چشمه زینلخان " در منطقه ی چله گیلان که هم اکنون نیز به همین نام می باشد همچنین محل نظام و اردوگاه سواران آنها محلی به اسم  " نظامی " بوده که هم اکنون روستای به همین نام(چشمه نظامی) در چله گیلانغرب موجود است، نوادگان طایفه زینلخانی  حدود 250 تا 300  سال قبل جهت تسهیل امور حکومتی ایل کلهر ، در هارون آباد ، اسلام آباد کنونی سکنی دائم گزیده اند ،لازم به ذکر است هنوز مراتع پشته  کوه سرکش در ظلع شمالی دشت گیلان جایگاه  قشلاق مردمان دامدار  طایفه زینلخانی  می باشد ، از صاحب نامان این طایفه می توان به بزرگانی چون، محمد خان زینلخانی، شهباز خان زینلخانی ، محمود خان زینلخانی ، احمد خان زینلخانی ، الفت خان زینلخانی و .. اشاره کرد. 

 

 

6- سلیمان بیگ کلهر جد ذوالفقارخان کلهر (1_طایفه لرینی اسماعیل خان آجودانی 2_ طایفه کله جوبی الهیارخان کلهر اسلام آباد غرب )

از بزرگان صاحب نام این طایفه می توان به ذوالفقارخان کلهر  که حدود پنج قرن پیش بعد از فوت شاه اسمایل صفوی و اغاز حکومت شاه طهماسب صفوی ، با 12 هزار سوار کورد کلهر موفق به شکست ابراهیم خان کلهر عموی خود، فتح بغداد و تشکیل حکومت بزرگ کورد کلهر در اوایل حکومت صفویه گردید و مرزهای کشور مستقل کورد کلهر را در اکثر خاک کوردستان ، از شمال بە دیاربکر و ارارات ، نینوا و حلب و از شرق تا شهر کورد و همدان مستحکم گردانید و همچنین تمامی ولایت عراق عرب را نیز زیر پرچم کردستان کلهر دراورد و سکه حکومت کوردستان کلهر را ضرب نمود ، و به گفته پیشینیان آرامگاه این سردار بزرگ کورد کلهر در مزارستان روستای چقا زرد لرینی آجودانی کلهر اسلام اباد واقع شده است.

 

7 - قوچم خان کلهر جد طایفه قوچمی..

​​

طایفه قوچمی کلهر یکی از طوایف قدیمی و صاحب نام ایل کلهر ، که مؤسس و جد بزرگ این طایفه به شخصی بنام احمد خان ملقب به #قوچمخان که یکی از برادران شاخه هفت برادر کلهر کلهر می باشد بر میگردد .

زیستگاه جغرافیایی اجداد این طایفه ابتدا گیلانغرب، و از حدود شش قرن گذشته مناطق راوند اسلام اباد امروزی ، منطقه قوچمی بخش حمیل(کدخدا حمیل قوچمی موسس شهر حمیل) و قسمتی از شهرستان سرابله بوده است.

قدمت سنگ قبور تعدادی از بزرگان این طایفه به حدود 3 قرن پیش یعنی اواخر دوران صفویه برمیگردد که نشان از قدرت و تاریخ کهن این طایفه در دیار کلهر دارد.

از جمله قبور :

1_مرحوم لطفعلی خان ابن کدخدا حمیل من طایفه قوچمی کلهر، سنه 1103 هجری قمری 

2_مرحوم سلطان علی خان ولد محمدعلی خان طایفه قوچمی کلهر_ (کدخدا حمیل موسس شهر حمیل) 

سنه 1130 هجری قمری

♦️لازم به ذکر است که قدمت قبور اجداد طایفه گیلانی کلهر به سال 247 هجری قمری یعنی 12 قرن قبل برمیگردد که قدیمی ترین اسناد مستند ایل کلهر و گیلانغرب میباشند. 

اسامی تعدادی از تیره های طایفه قوچمی :

1- تیره شهبازخان2-شرفخان3-ظهراب3-بیگ محمد4-طولابی5-جگوندی6-الهی وندی7-صیدوندی8-کوی سر9-زوله10-کورالی وند11-جلوند12_ویس علی13-پلنگرد14-لارتی حمیل15-عالی وند16_ ویسالی17-قوچمی نامدار18_پلنگرد19_بدرگرد20_گردنگاه21-چشمه سنگی22_سربکوه23_گاروانی

​

 

طوایف نشات گرفته از شاخه هفت برادر کلهر از بنیان گذاران اصلی ایل کلهر می باشند و با توجه به مطالبات مورخین معتبر و همچنین اسناد و کتاب های مرجع تاریخی ذکر شده  ، هفت برادران کلهر تاثیر بسزایی در انسجام ، شکل گیری و قدرت ایل بزرگ کلهر در طول قرون گذشته دوران حکومتهای طاهریان ، علویان ، سامانیان ، تیموریان ، صفویان و به بعد  ..... علاوه بر مناطق کلهر نشین بلکه در غرب کشور و مناطق کردنشین  داشته اند.

 

از میان هفت طایفه نشات گرفته از هفت برادر کلهر  پسران مای بگزاد چهار طایفه ی : 1_ حاجی زادگان 2_  کاظم خانی 3_ گیلانی 4_ زینلخانی  ، زیستگاه  اصلی و اولیه آنها قرون متمادی دشت گیلان کلهر بوده است که سه طایفه حاجی زادگان ، زینلخانی و کاظم خانی در طی قرون گذشته حدودا از 5 الی6 قرن گذشته جهت تسهیل در امور حکمرانی به دیگر مناطق کلهر نشین از جمله کرمانشاه ، اسلام آباد ، کفراور ، گواور ، ایوان ، شیان ، حمیل ، حلوان ، ماهیدشت و ... شروع به تعقیر مکان کرده اند و تنها طایفه گیلانی کلهر می باشند به عنوان قدیمی ترین ساکنان دشت گیەڵان ، با اسناد مستند سنگ نوشتە با قدمت 1195 _ 991_  565 ساله کە اسم طایفه گیلانی  بر آنها از شش الی دوازده قرن پیش حکاکی شده است باقی مانده اند .

طوایف منصوری ، قوچمی و لرینی - کله جوبی نیز طبق اسناد مستند چند قرن قبل از حکومت ذولفقارشاه  کلهر، منطقه ی گیلان را به منظور تسهیل در امور حکومتی ایل کلهر و کرمانشاهان  ترک کرده و در اسلام آباد غرب و کرمانشاه سکنای دائم گزیده بودند.

 

تشکیل حکومت کوردستان کلهر در حدود 530 سال قبل توسط ذوالفقار خان کلهر  که منجر به تصرف بغداد و تمامی عراق و قسمت اعظم سرزمین کوروستان  گردید ، همچنین بزرگانی نجف قلی خان ، اسماعیل خان حاجی زادگان ، محمد علی خان ، ولی خان کلهر ، مهدی خان حاجی زادگان و شهباز خان حاجی زاده که مسجد و حمام شهباز خان در سال1235 هجری قمری و بازار سر پوشیده کرمانشاه در دوران تصدی بر کرمانشاهان و ایلخان و ریاست بر تمامی ایلات کرمانشاه بوده و دو دانگ از شش دانگ  املاک و اراضی استان کرمانشاه فقط به نام شخص شهباز خان حاجی زاده بوده است، نشان بر قدمت و پیشینه هفت برادران کلهر از قدیم الیام در دیار زاگرس میباشد.

 

 

 

 

 

 

 

طایفه گیلانی کلهر و کوچ و مهاجرت " کوچ هزاره سیاسی کلهر "

 

کوچ ومهاجرت:

مهاجرت تعدادی از بزرگان طایفه ی گیلانی کلهر به همراه دیگر طوایف ایل کلهر به شیراز در زمان حکمرانی " محمد علیخان کاظم خانی " به ایل کلهر که به کوچ هزاره سیاسی کلهر معروف است در زمان به حکومت رسیدن کریم خان زند جهت حمایت نظامی سیاسی از سلسله نوپای زندیه درسال 1164 هجری قمری به  شیراز بوده است(مجمل التواریخ گلستانه ) که بعداز سقوط زندیه تعدادی از افراد این قوم مانند دیگر طوایف کلهر به محل زندگی اولیه ی خود برگشته اند، به همین خاطربعضی افراد سهوا تعدادی از تیره های آنها را شیرازی میخوانند.
ازجمله تیره بیگزاده (گیلانی)اسلام آباد غرب که از نوادگان صوفی بگ بگزاده و وسین بگ جهانی بیگزاده گیلانی هستند و .....
و همچنین تعداد کثیری از آنها که به هر دلیلی موفق به بازگشت  نشده اند، در همان جا سکونت دایم  گزیده اند ، از جمله خانواده های کثیر : دارابیگی ، میرزایی ، بابا خانی ، کلهر ، مرادیان ، دارابی و بیگزاده ...... در شهر ستان " مرودشت  " شیراز ، و همچنین خاندان بیگی ، میرزایی ، نظر بیگی ، کلهر، بیگزاده و ... در منطقه " دروازه قرآن شیراز"  و نیز روستای " چهل چشمه  " مرکز بخش ارژن  شیراز از طایفه کلهر  که به صورت  یازده  روستا در اطراف  شهرستان کازرون  در شمال شرق شیراز سکونت دارند.

2.تیره بزرگ ابراهیم بگ گیلانی کلهر نوادگان محمد بگ گیلانی ساکن کرمان و شهرستان بم، که  از شیراز به کرمان  و بم در پایان حکومت زندیه و شکست لطف علی خان زند در کرمان تا آخرین نفس از آنها حمایت کردند

که به دلیل قدمت سیصد ساله ی آنها در استان فارس و کرمان اکثرا ازمالکین اراضی ،  تجار و بازاری های قدیمی  شیراز بحساب می آیند و جمعیتی به تقریب بیش از 3000  خانوار را تشکیل می دهند که از کرد های  جنوبی کرمانشاه به محلی به اسم گیلان  تعلق دارند که به کلهر ها یا گیلانی ها معروف هستند.

 

همچنین نوادگان کرمعلی خان کلهر که طوایف کردعلیوند، مرادعلیوند، کهزادوندو بهاروند ساکن لرستان و سه طایفه کشکولی بزرگ و کشکولی کوچک و طایفه قراچه ای که جمعا جمعیتی بیش از 20 درصد ایل قشقایی شیراز را تشکیل می دهند، تمامی کلانتران و ریس العشایر های این سه طایفه بزرگ که در دوره قاجاریه به عنوان طوایف مستقل با ایلبیگی و کلانتران مستقل از ایل قشقایی محسوب میشدند از نوادگان حسین خان کلهر و از دودمان داراب بگ گیلانی کلهر می باشند ، که در کوچ هزاره سیاسی ایل کلهر جهت حمایت از سلسله نوپای زندیه به شیراز مهاجرت نموده اند.

 

 

 (مرجع : کوردان فارس و کرمان از  مرحوم استاد دکتر جمشید صداقت کیش ، ایران شناس و کورد شناس استان فارس که بیش از 70 جلد کتاب و 300 مقاله ارزنده  به چند زبان از ایشان به یادگار مانده است)

در پایان از تمامی محققین ، مورخین و نویسندگان زحمت کشی که در خصوص قدمت و تاریخچه ی گیلانغرب دست به قلم می زنند، عاجزانه خواهشمندم قدمت ،هویت و تاریخچه مرکز ایل کلهر بزرگترین ایل کورد  ، شهرستان گیلانغرب  را با اطلاعات نادرست و مبهم زیر سوال نبرند و اشتباهات گذشتگان را چه به صورت نا آگاهانه چه هدف دار تکرار نکنند تا ذهن مردم از این بیشتر منحرف گردیده  نشود.

با تشکر از همکاری: شبکه مستند صدا وسیما ، شبکه زاگرس کرمانشاه و شبکه استانی فارس ، جهت پخش مستندات و اطلاع رسانی صحیح و سریع قدمت و دلیل مستند نامگذاری گیلانغرب، سازمان مردم شناسی کرمانشاه لرستان و ایلام و فارس

قدمت مستند گیلانغرب مرکز فرهنگی تاریخی کلهرستان ( تصاویر قبور 12 قرنەی اجداد طایفه گیلانی کلهر )

 

دلایل و تصاویر مستند نام گذاری گیلانغرب از قدیم الیام  به همین نام (گیەڵان _gyallan ) کوردان  کـــەڵـــهـوڕ

 

 

کشف تعدادی سنگ قبر از بزرگان اجداد طایفه ی گیلانی کلهر که اسم گیلان و طایفه گیلانی کلهر از 200 تا  1200سال قبل بر روی آنها حک شده است در حالی که سفر رضا شاه پهلوی به دشت گیلان و تاسیس شهر عمله  سال 1303 یعنی 90 سال قبل بوده است.

 

همشهریان و مخاطبان گرامی توجه داشته باشند در اینجا فقط مختصری از  قدمت و تاریخچه منطقه ی  گیلان و ایل کلهر قبل از حکومت داود خان امیر اعظم ، یعنی از سال  1290 به قبل تا حکومت حاجی زادگان ،مهدی خان ، اسماعیل خان حاجی زدگان،  محمد خان کاظم خانی و شاعر کرد کلهر خان منصور خان "مسیوری " پسر  میر میدان خان مسیوری و محمد علی خان حاجی زادگان همچنین حکومت ذوالفقار خان کلهر و ...... یعنی مختصری  از یک  قرن تا دوازدە قرن گذشته می باشد .

 با توجه به این که محققین و نویسندگان عزیز گیلانغربی دوران حکومت سردارن ایل کلهر در یک قرن گذشته یعنی ،داود خان امیر اعظم، سلیمان خان و عباس خان امیر مخصوص .... را به صورت مفصل  مورد بررسی قرار داده اند، در این مطالب  به قدمت مستند  هزارو دویست سالەی  منطقه گیلان به همین نام و ناگفتنی های  ایل کلهر  و قدمت مستند  طایفه گیلانی کلهر  یازدە قرن  قبل از حکومت  داوود خان  کلهر پرداخته شده است.

لازم به ذکر است قدمت طایفه گیلانی کلهر قبل  از " مقبره های مرحومان صوفی بگ ابن محمد بگ  من طایفه گیلانی سنه 877 هجری قمری ، رضامراد بگ بن علی بگ در سنەی 451 هجری قمری  و صید علی بگ ولد محمد بگ  سنه ی  247 هجری قمری من طایفه گیلانی و ... کە به صورت مسند حکاکی شدە اند به صورت روشن برای کسی مشخص نمی باشد ، اما آمدن کلمه "طایفه گیلانی "  1189 _ 986  و 559  سال قبل ، جلوی اسم مرحومان رضامرد بگ ، صید علی بگ و صوفی بگ گیلانی نشان می دهد که حداقل چندین قرن  قبل از وفات این مرحومان  که از نوادگان  داراب بگ اول  جد بزرگ طایفه گیلانی کلهر می باشند  این طایفه در این دشت می زیسته اند که تشکیل طایفه و تیره مختلف در 12  قرن گذشته را داده اند.

همچنین آثار "خرابه های روستای گیلان" که در  جنب مزارستان میلیل  و حد فاصل روستای گراویان و شیخ سرخ دین می باشد ، به دوران ساسانی و دوران های مختلف اسلام از جمله سامانی ،ایلخانی و...  برمی گردد، و  نیز بناهای  " میل " به جامانده بر سر مزار بزرگان طایفه گیلانی کلهر که رسم و رسوم  آنها قبل از دوران صفویان می بوده ،دلالت بر قدمت بیش از  "1400" ساله ی این قوم از قدیم الیام تا به حال در دشت گیلان غرب می باشد.

 

محمد امین زکی بیگ در کتاب تاریخ کرد کردستان کلهر می نویسد: پس از وفات شاه اسماعیل صفوی، حاکم کلهر، ذوالفقار خان کلهر، با سپاهی گران از  حلوان رو به بغداد نهادند و در آن هنگام حاکم بغداد ابراهیم سلطان بوده ذوالفقار خان کلهر شخصاً به اتفاق بعضی از اطرافیان و منسوبین خود به نزد وی  رفتند، و در یک چشم به هم زدن بر ابراهیم سلطان حمله نمود و اورا به قتل رسانید و پس از او کسی جرأت نکرد در مقابل ذوالفقارخان ایستادگی و مقاومت بکند و به این طریق بغداد به سهولت و سادگی به تصرف ذوالفقارخان درآمد و به نام سلطان سلیم خطبه خواند و به نام وی نیز آن جا را اداره کرد ، سپس تمامی خاک کوردستان از شمال بە دیاربکر و جنوب بە لورستان و ... و تمامی ولایت عراق عرب را بە کشور کورد کلهر اضافە نمود . ».

 

 

از دیگر طوایف بزرگ  ایل کلهر میتوان به طایفه سیاه سیاه که در منطقه ی چله گیلانغرب و اسلام آباد غرب ساکن بوده اند اشاره کرد که بزرگانی چون اکبر خان  ، میر شهبازی ،  کدخدا محمد خان کاسه کرانی پرما ، کدخدا علیشاە .... اشاره کرد.

یکی دیگر از طوایف بزرگ و قدیمی ایل کلهر طایفه منیشی کلهر می باشند که در منطقه حیدریه (کفراور) گیلانغرب سکنی داشته اند ، از بزرگان آنها میتوان به فرج الله خان منیشی (شجاع سلطان ) و شانظر عبدی و... اشاره کرد..

 

 

 

    

 

  

                

طایفه گیلانی کلهر ، منابع و مستندات تاریخی

گرد کرد، اردشیر کشاورز- تاریخ سلسله ی صفویه - ناگفتنی های کلهر، فرج اله خان منیشی--کوردان فارس و کرمان از دکتر جمشید صداقت کیش - تاریخ سیاسی کرد، آیت محمدی – تاریخ مشاهیر کرد، بابامردوخ روحانی – کندال کردها، ابراهیم یونسی - سفر نامه ی ناصر دین شاه به عتبات عالیات - سفر نامه ی راولینسون گذری از ذهاب به خوزستان - به همراه تحقیقات ، شجره نامه اجداد طایفه گیلانی کلهر _ حاجی زادگان، هفت برادر کلهر- زینلخانی - کاظمخانی _ منصوری - آجودانی کلهر _ قوچمی کلهر - تاریخ سیاسی اجتماعی بزرگ ایل کلهر از ولی فولادی منصوری، قبور مستند اجداد طایفه گیلانی کلهر ،آثار و مستندات موجود و .شجره نامه ی مستند اجدادی 23 تیره قدیمی از طایفه کهن گیلانی کلهر

تاریخ نگارش: 24-6-1393

 

 

بنی آدم  اعضای  یک دیگرند .....که در آفرینش زیک گوهرند

چه عضوی به درد آرد روزگار .....دگر عضوها را نماند قرار

 

تنظیم و گردآورنده :

آقای اکبر میرزایی - سعید میرزایی

ذوالفقارخان کلهر_قلعه ذوالفقارخان کلهر

 

 

قلعه_ذوالفقار خان_کلهر 

 

فتح بغداد توسط ایل کلهر و تشکیل #حکومت_کورد_کلهر با تسخیر بغداد توسط ایل کلهر به فرماندهی ذوالفقارخان کلهر در سال ۹۳۰ق/۱۵۲۴ م / مقارن با حکومتهای صفویه و عثمانی ، پس از تسلط بر بخشی از کردستان، لرستان و سپس تمامی عراق عرب اطلاق می‌شود.

در سال ۹۱۴ق/۱۵۰۷م بغداد تحت حکومت شاه اسماعیل صفوی بود، هنگامی که شاه طهماسب یکم مشغول نبرد با ازبک‌ها در خراسان بود امیری کورد (ذولفقارخان کلهر)ضد عمویش ابراهیم خان کلهر حاکم بغداد شورش کرد و فرمانروای بغداد_زاگرس مرکزی و جنوبی[قسمتی جنوبی خاک کوردستان بزرگ] را تصرف کرده و لغو تبعیت خود از شاه اسماعیل با تاسیس حکومت مستقل کورد کلهر اعلام نمود. 

در ابتدا ماجرا اینگونه بود که در نبود اردوی شاهی، مهد علیا تاجلو بیگم نامادری شاه از نافرمانی قزلباشها و ادامه حکومت فرزندش احساس خطر می‌کرد. بنابر این از ابراهیم خان کلهر حاکم بغداد درخواست کرد که نزد او حاضر شود. ابراهیم خان با ۵ هزار تن به طرف قم نزد تاجلو بیگم به راه افتاد که در ماهیدشت در کمین برادر زاده اش ذوالفقارخان کلهر مواجه گردید و شکست خورد.

شاه طهماسب صفوی با هماهنگی دولت عثمانی همچنین با خیانت جمعی از سران کورد و نزدیکان ذوالفقارخان در سال ۹۳۶ق/۱۵۳۰م به به بغداد حمله و با کشته شدن ذوالفقارخان و شکست سپاهش، حکومت مستقل کورد کلهر نیز منحل گردید. 

 

سلیمان بیگ کلهر جد ذوالفقارشاه یکی از برادران شاخه هفت برادر کلهر (گیلانی الاصل ) و از اجداد دو #تیره ی  1- لرینی_ خاندان اسماعیل خان آجودانی ملقب به نایب السلطنه که مدتی معاون شازده عمادالدوله در کرمانشاهان بوده اند 2- تیره الهیارخان کلهر  پدر حاج ابراهیم خان و مراد بیگ کله جوبی اسلام آباد کنونی که شخص الهیارخان داماد زکی خان زند برادر کریمخان زند بوده می  باشد.

ثبث تصویر توسط عکاس ناصرالدین شاه قاجار حین سفر به عتبات عالیات در سال 1250 هجری شمسی. 

تصاویر بزرگان _ سرداران و مشاهیر ایل کلهر

 

قبور باستانی اجداد هفت برادر کلهر _ هفت طایفه اصیل کلهر [1_طایفه گیلانی کلهر 2_ طایفه حاجی زاده گان کلهر 3_ طایفه منصوری کلهر 4_ طایفه زینلخانی کلهر 5_ طایفه کاظم خانی کلهر 6_ طایفه قوچمی کلهر 7_ سلیمان خان کلهر و نوادگانش ذوالفقارخان کلهر  ( طایفه لرینی اسماعیل خان آجودانی کلهر و طایفه کله جوبی الهیارخان کلهراسلام آباد ) ] 

___________________________________________________________________________________________________________

 

 

 

تصویر تاریخی مصطفی قلی خان ایلخانی کلهر ملقب به مصطفی خان دیوان بیگی، ایلخان کلهر از سال ١١٨٠ الی ١٢١٧ هجری شمسی / فرزند حاج شهبازخان دیوان بیگی و ایلخانی کلهر موسس مسجد و حمام حاج شهباز خان کلهر در سال ١١۶٨ هجری شمسی در شهر کرمانشاه از طایفه حاجی زاده گان کلهر کرمانشاهی گیلانی الاصل .(ثبث نقاشی ١١٨١ هجری شمسی ) 

شجره نامه اجدادی طایفه حاجیزادگان کلهر از بالا به پایین در ١۵ نسل 👇

1_ شهباز بیگ اول ایل بیگی کلهر / یکی از برادران شاخه هفت برادر کلهر / برادر داراب بگ جد طایفه گیلانی / برادر منصوربگ اول جد طایفه منصوری / جد طایفه زینلخانی / جد طایفه کاظمخانی /جد طایفه قوچمی / جد ذوالفقارخان کلهر (اسماعیل خان اجودانی و الهیارخان کله جوبی... ) 

2_ شهریار بیگ بیگلربیگی

3_ فرامرز خان کلهر

 4_ جهاندار بیگ سلطان کلهر 

5_ جهانگیر بیگ #سالار دیوان 

6 _القاس خان ایل بیگی +اردشیر بیگ کلهر #فتح السلطان 

7_ خسرو بیگ کلهر #دیوان بیگی

8_ فتاح خان ایلخانی کلهر #دیوان مظفر

9_ رستم بیگ بیگلربیگی کلهر _ شاخه شهبازی (شهبازی _ منوچهری _فزونی _ایلخانی پور _... ) + برادرش اسماعیل بیگ یاور ( شاخه یاوری حاجی زاده گان کلهر ) در ادامه فقط شاخه شهبازی قید شده است. 

10_محمدعلی بیگ کلهر 

11_ عبدالله بیگ کلهر( مشاور و سفیر نادر شاه افشار در دولت عثمانی) 

12_منوچهر بیگ بیگلربیگی 

13_حاج شهباز خان کلهر( موسس حمام و مسجد حاج شهباز خان)

14_مصطفی قلی خان دیوان بیگی و ایلخانی کلهر از سال ١١٨٠ الی ١٢١٧ هجری شمسی

15_حسین قلی خان کلهر (سلطانی کلهر) شاعر و عارف بزرگ کورد در عهد قاجاریه/تولد ١٢١٢ /وفات ١٢۶۴ هجری شمسی / صاحب بیش از ١٠ جلد کتاب از جمله دیوان سلطانی کرمانشاهی کلهر و دیگر آثارش: قصاید‌السلطانیه، منظومۀ ضیاءالفرقدین؛ بدایع‌الوقایع که سالنامۀ رویدادهای تاریخی از آغاز تا روزگار سلطان‌حسین بایقراست؛ طرزالبیان که ترجمۀ وفیات‌الاعیان ابن خلکان است؛ دیوان غزلیات؛ مناقب حسامیه که زندگی‌نامۀ شاعرانی است که حسام‌السلطنه را مدح گفته‌اند.

 

 

 

 

___________________________________________________________________________________________________________

 

 

تصویر محمود پاشا خان ایلخانی # سردار مظفر # ایلخان و حکمران  کرمانشاهان و ایل بزرگ کلهر 1217 هجری شمسی _ فرزند محمدخان سالار سلطان و نوه حاج منوچهر خان بیگلربیگی کلهر _ برادر زاده حاج شهباز خان گیلانی کلهر ایلخان بزرگ کلهر و حکمران کرمانشاهان، موسس مسجد و حمام حاج شهباز خان کلهر در سال 1168 ه ش در شهر کرمانشاه _[ شاخه هفت برادر کلهر _ طایفه حاجی زاده گان کلهر] 

___________________________________________________________________________________________________________

 

 

حاج محمدصالح خان کلهر # موید الوزرا  # اولین نماینده مجلس شورای ملی ایران مردم کرمانشاهان در سال 1285 هجری شمسی  _ ملاقات با جمعی از سران ایلات و طوایف کرمانشاهان _ داوود خان ایلخانی کلهر _ جوانمیرخان _ حسین خان ایلخانی سنجابی _ علیقلی خان یاور کلهر _ سناتور فتح الله خان نصیرالدیوان حاجیزاده کلهر نماینده چهار دوره مجلس شورای ملی ایران در سال 1290الی 1314 

 

___________________________________________________________________________________________________________

 

ملاقات سران ایل بزرگ کلهر و حکمران کرمانشاهان با ناصرالدین شاه قاجار و میرزا اتابک وزیر قاجار 1_ محمد علی خان اول کلهر [صمصام الدوله ] ایلخان و حکمران کرمانشاهان 2_ محمد حسین خان سرتیپ کلهر  3_ علیمراد خان احتشام الممالک 4 _ محمدحسن خان سرتیپ [حسام الملک ] 5_ زین‌العابدین خان سرتیپ کلهر [حسام لشکر ] _ 6 _ محمد رضا خان ظهیر الملک زنگنه _ دروازه دولاب تهران سال 1248  هجری شمسی. 

 

 

 

___________________________________________________________________________________________________________

 

فرخ خان ایلخانی ملقب به [میر پنج] ایلخان وقت کلهر در سال ١٢٧۵ الی ١٢٨٠ /همچنین حکمران و استاندار کرمانشاهان و نایب سلطنه سالار دوله در غرب کشور در سال ١٢٩٠ الی ١٢٩١ ه. ش _کلانتر شهر کرمانشاه در دهه های ١٢۴٠الی ١٢۶٠ه.ش/فرزند محمود پاشا خان ایلخانی ملقب به سردار مظفر، ایلخان کلهر در سال ١٢١٧ هجری شمسی 

شجره نامه اجدادی ١٩ نسل از طایفه حاجی زادگان کلهر کرماشانی 👇

1_ شهباز بیگ اول # ایل_بیگی_کلهر / یکی از برادران شاخه هفت برادر کلهر[گیلانی الاصل] / برادر داراب بگ جد طایفه گیلانی / برادر منصور بگ اول جد طایفه منصوری / جد طایفه زینلخانی / جد طایفه کاظمخانی /جد طایفه قوچمی / جد ذوالفقارخان کلهر جد خاندان اسماعیل خان اجودانی _خاندان الهیارخان کله جوبی) 

2_ شهریار بیگ بیگلربیگی 

3_ فرامرز بیگ #سالار_ لشکر

 4_ جهاندار بیگ #سالار_سلطان 

5_ جهانگیر بیگ #سالار_ دیوان 

6 _ اردشیر بیگ کلهر #فتح_السلطان 

7_ خسرو بیگ کلهر #دیوان_بیگی 

8_ فتاح خان ایلخانی کلهر #دیوان_مظفر 

9_ رستم بیگ بیگلر بیگی _ شاخه شهبازی (شهبازی _ منوچهری _فزونی _ایلخانی پور _...) + برادرش اسماعیل بیگ یاور اول ( شاخه یاوری حاجی زاده گان کلهر) در ادامه فقط شاخه شهبازی قید شده است. 

10_محمدعلی بیگ کلهر 

11_ عبدالله بیگ کلهر(سفیر افشاریه در دولت عثمانی) 

12_منوچهر بیگ #بیگلربیگی

13_ حاج محمد خان برادر حاج شهباز خان ایلخانی و دیوان بیگی کلهر( موسس حمام و مسجد حاج شهباز خان در شهر کرمانشاه سال ١١۶٨ ه.ش)

14_محمودپاشا خان ایلخانی کلهر در سال ١٢١٧ سردار مظفر 

15_فرخ خان ایلخانی (میرپنج)

16_محمود پاشاخان دوم ایلخانی(سردار مظفر) 

17_عزت اله خان ایلخانی نماینده دو دوره مجلس شورای ملی دوره پهلوی از سال ١٣۴۶ الی ١٣۵۴ _ بیش از یک دهه فرماندار پاوه و اورامانات دوره پهلوی و شهردار کرمانشاه در سال 1340 ه. ش

18_دکتر فرامرز خان ایلخانی پور ساکن المان

19_ سناتور دانیال ایلخانی پور نماینده سه دوره مجلس ایالت هامبورگ آلمان.. 

 

 

____________________________________________________________________________________________________________

 

جمعی از بزرگان و سران حکومتی کرمانشاهان _ خاندان یاوری حاجی زاده گان کلهر _ غلامرضا خان یاور کلهر _ از نوادگان ایلخانان بزرگ کلهر اسماعیل خان یاور کلهر _  مهدیخان یاور ایلخانان و حاکمرانان کرمانشاهان در دوران سلسه صفویه. 

___________________________________________________________________________________________________________

 

تصویر تاریخی حاج محمد صالح خان[ موید الوزرا] از طایفه حاجی زاده گان کلهر ، اولین نماینده استان کرمانشاهان در مجلس شورای ملی ایران دوره های اول و دوم در سال 1285 الی 1290هجری شمسی و جمعی از فرزندان ایشان :

_ حاج اسدالله خان فزونی[ امیر الممتاز کلهر ] اولین شهردار کرمانشاه در سال 1305 هجری شمسی

_ لطف الله خان فزونی کلهر [ شهاب السلطان] 

_ فتح الله خان [ نصیرالدیوان ] حاجی زاده کلهر نماینده مجلس شورای ملی استان کرمانشاه در دوره های چهارم 1300الی 1302 و دوره های هشتم، نهم و دهم از سال 1309 الی 1316 هجری شمسی

_ عبدالله خان فزونی کلهر [سالار مؤید] 

_ نصرالله خان فزونی کلهر [مؤید السلطنه] 

_ علی خان حاجی زاده کلهر [ یوز باشی کلهر ] 

 

 

 

 

___________________________________________________________________________________________________________

 

محمود پاشا خان ایلخانی کلهر # سردار مظفر # نوه منوچهر بگ بیگلر بیگی کلهر و برادر زاده حاج شهباز خان کلهر  از امیرزاده گان طایفه حاجی زاده گان کلهر _ شاخه هفت برادر ایل کلهر 

_____________________________________________________

 

 

 

میرزا فتح الله خان فزونی حاجی زاده کلهر [نصیرالدیوان ] نماینده مجلس شورای ملی ایران در دوره های( 4 _8_9_10) مصادف با سال های 1300 الی 1316 هجری شمسی _ فرزند حاج محمدصالح خان حاجی زاده کلهر ملقب به[ موید الوزاره]  اولین نماینده مجلس شورای ملی ایران در سال  1385 هجری شمسی استان کرمانشاهان _ از نوادگان منوچهر خان ایلخانی و بیگلربیگی کلهر [طایفه حاجی زاده گان کلهر از شاخه هفت برادر کلهر] 

 

 

 

 

 

_____________________________________________________

 

 

عبد الله خان فزونی حاجی زاده کلهر ملقب به [سالار مؤید ]  و دو نفر از بزرگان طایفه حاجی زاده گان کلهر _ فرزند حاج محمدصالح خان حاجی زاده کلهر ملقب به( موید الوزاره) نماینده اولین دوره مجلس شورای ملی ایران در سال 1285 هجری _ از نوادگان ایلخانان بزرگ کلهر، منوچهر خان ایلخانی و بیگلربیگی کلهر و حاج شهباز خان کلهر 

 

 

____________________________________________________

 

 

امیر زاده کلهر اسدالله خان فزونی حاجی زاده کلهر [ امیر ممتاز ] اولین شهردار شهر کرمانشاه در سال 1305 هجری شمسی _

فرزند مؤید الوزاره حاج محمد صالح خان کلهر اولین نماینده مجلس شورای ملی  ایران در سال 1285 هجری شمسی _ و برادر فتح الله خان نصیرالدیوان نماینده 4 دوره مجلس شورای ملی ایران در سال 1300الی 1316 هجری شمسی .[ طاایفه حاجی زاده گان کلهر از شاخه هفت برادر کلهر ]

 

 

 

 

داوود خان امیر اعظم کلهر، سلیمان خان امیر معظم کلهر ، عباس خان امیر مخصوص کلهر

 

 

#داوود خان امیر اعظم کلهر# فرزند عباس اسدبگ ، که ایشان نیز نوه  عبدالمحمد جد تیره ی عبدالمحمدی کلهر که از قدیم الایام یکی تیره های صاحب نام گیلانغرب و کلهر بوده اند، می باشد.

داوود خان به همراه پدرش عباس اسد بگ پس از چندین دهه جنگ و گریز در منطقه گرمسیری ویژنان گیلانغرب و یاغی شدن آنها در دوره آخرین ایلخانان طایفه حاجی زاده گان کلهر در نهایت در اقدامی طرح از میان برداشتن زین‌العابدین خان ایلخانی، به واسطه صلح و طبعیت از حکومت او در غالب یک ملاقات و دادن پیشکش به ایلخان حین کوچ ایل کلهر از مسیر قشلاق به ییلاق را ریختند و زین‌العابدین خان حسام الممالک ایلخانی کلهر به قتل رسانیدند، داوودخان و پدرش پس از به قتل رسانیدن زین‌العابدین خان ایلخانی چندین سال مجبور به ترک ایران و اقامت در خاک عراق کنونی(ترساق) شدند که بعدها با وساطت والی پشت کوه نزد اقبال الدوله نماینده مظفرالدین شاه قاجار در غرب کشور، جهت اخذ رضایت از محمدحسن خان ایلخانی  کلهر حاجی زاده برادر زین‌العابدین خان حسام الملک اقدام نمودند، که ایشان نیز به ازای بخشش و بازگشت و نصب داوودخان به عنوان کلانتر طایفه خالدی به جای صیدمحمد سلیم که عباس اسدبگ  پدر داوودخان کلهر در چندین دهه به جهت کسب این جایگاه دست به جنگ و ستیزهای متعددی در میان طایفه خالدی زده بود، شروط تحویل و اعدام پدرش عباس اسدبگ قاتل زین‌العابدین خان ایلخانی و همچنین سازش و جلوگیری از نزاع و هرج و مرج در بین طوایف ایل کلهر را تایین نمود.

با منصوب شدن داوودخان به کلانتری طایفه خالدی ایشان به تدریج راه سرکوب یا مصالحه با دیگر کلانتران طوایف ایل کلهر را در پیش گرفتند که با سرکوب و کشته شدن اکبرخان خمان گیلانی و اکبرخان سیاه سیاه و همچنین مصالحه با دیگر کلانتران کلهر از جمله قادر موسی بگ خان گیلانی، نعمت اله خان شیانی، امین اله خان ناصری منصوری و فرج اله خان منیشی، توانست جایگاه خود را در ایل کلهر  مستحکم و از مدعیان اصلی کسب مقام ایلخانی در مقابل ایلخانان و حکمرانان طایفه حاجی زادگان کلهر به حساب آید.

در نهایت پس از چندین سال کشمکش با مغلوب شدن محمدعلی خان دوم( طایفه حاجیزاده گان کلهر ) ایلخان و حاکم وقت کرمانشاه، داوودخان کلهر موفق به اخذ قانونی مقام ریاست و ایلخانی کلهر در سال 1320 هجری قمری[1281ه.ش] از دولت مرکزی گردید و با این انتصاب دوران قدرت ایلخانان و حکمرانان طایفه حاجی زادگان کرمانشاهی  و شاخه هفت برادر  ایل کلهر پس از چندین قرن حکمرانی بر تمام مناطق کلهرنشین و کرمانشاهان به تدریج تضعیف گردید. 

از داوود خان امیر اعظم به عنوان یکی از مقتدرترین ایلخانان کلهر همچون ذوالفقار شاه کلهر ، منوچهر خان بیگلربیگی ، مایخان یاور ایلخانی حاجیزاده ، اسماعیل خان دیوان بیگی و ایلخانی کلهر حاجیزاده و حاج شهباز خان کلهر حاجیزاده در کتوب مختلف سخن به میان آمده است. 

از فتوحات، مبارزات و سیاست های ایشان می توان به موارد ذیل اشاره کرد: 

1_ شکست سنگین والی پشت کوه #ایلام#غلام حسین خان ابوالقداره و باز پس ستاندن منطقه ایوان و الحاق همیشگی آن به خاک کلهر

2_ سرکوب و یا مصالحه با تمامی ایلات و طوایف کرمانشاه و ایجاد اتحاد و همبستگی آنها 

3_ سرکوب و شکست تاریخی قوای دولتی و ایل سنجابی با تنها دو هزار جنگجو در برابر لشکر پنج هزار نفری آنها و به غنیمت گرفتن توپخانه و تجهیزات نظامی دولتی در نزدیک کاروانسرای مای دشت 

4_پیروزی در جنگ نهاوند و شکست سنگین سالار الدوله برادر شاه قاجار

5_تصرف همدان و گردن زدن حاکم آنجا به دلیل نافرمانی از ایل کلهر

6_لشکر کشی جهت تصرف تهران در دوران مشروطیت و جنگ تاریخی نوبران، همچنین جنگ صحنه که درنهایت شکست ایل کلهر و کشته شدن داوودخان و فرزندش جوانمیرخان در برابر قوای سه گانه و متحد[1_دولتی به فرماندهی رضا خان میرپنج 2_ بختیاری به فرماندهی سردار اسعد بختیاری 3_ آذری به فرماندهی ستارخان و باقرخان] را در پی داشت. 

بعد از مرگ داوود خان امیر اعظم کلهر # در جنگ صحنه در سال 1291 هجری شمسی فرزندش # سلیمان خان امیر معظم# به مقام ایل بیگی کلهر رسید و بعد از مرگ سلیمان خان در سال 1301 هجری شمسی برادرزاده اش #عباسخان امیرمخصوص# فرزند جوانمیرخان پسر ارشد داوود خان به این مقام نائل گردید.

عباس خان نماینده سه دوره استان کرمانشاه در مجلس شورای ملی [دوره های چهارده_ پانزده_ شانزده 1322الی 1330 ه. ش] بوده است که سرانجام با توطعه رضا شاه پهلوی در حین ماموریت در پاریس به قتل می رسد و با مرگ عباسخان امیر مخصوص ، گیلانغرب پایتخت کهن ایل کلهر برای آخرین سردار نامی و ایلخان کلهر به سوگ و ماتم همیشگی نشست .

 

اشعاری در وصف داوود خان کلهر از شاعر بزرگ کورد زنده یاد اقامحمد یزدانی گیلانی کلهر. 

له تهران  ئەو  خوار  داوت خەوێ  شاه بیو

سردار  نترس  کلهر  سپاه  بیو /

ها  کو  عدالت  تخت  شرعید

کووه   سڵمو تور  اسکندرید /

تواسی تهران بگرێ  بسنێ  تخت زر

شش دانگ  بیدو  ژیر شمشیر شش  پر/

شادی  له  موقع ، چیو نیو  بر قرار

داوت شاهنشایو له تیران ئەو خوار/

له جنگ صحنه اقبال  دا  شکست

جور  روسم دستان￶￵. له گورده ی فره س/

خودا  قواڵەێ  وطن  دا  ئەو  دەس 

جور  خرمان گوڵ نەخش زمین  بەس 

 

 

 

 

______________________________________________________

______________________________________________________

 

 # ساختار و تقسیمات قومی / اجتماعی در ایل کلهر #

در راس هرم  ایل می باشد که از بالا به پایین به واحد های کوچکتر تجزیه می شود. 

1_ # ایل # هر ایل که از چند طایفه تشکیل شده است.

مانند [ ایل _ کلهر] 

2_# طایفه # هر طایفه از چند تیره تشکیل شده است.

مانند : [ طایفه _ خالدی ]

3_# تیره #  هر تیره از چند خل یا تخماره  تشکیل شده است.

مانند : [ تیره _ روتوند] 

4_ # خل یا تخماره # هر خل یا تخمه از چند بنه مال تشکیل شده است. مانند : [خل یا تخماره _ محمد ولی اردشیری ] 

5_#بنه مال# هر بنه مال از چند خانواده تشکیل شده.

مانند :[ بنه مال _ کدخدا الفت اردشیری ]

7_#خانواده # کوچکترین نهاد ایلی که متشکل از چند نفر می‌باشد. مانند : [خانواده _ حیدرخان اردشیری ] 

_____________________________________________________

_____________________________________________________

#ساختار تشکیلات سیاسی در ایل کلهر و کرمانشاهان #

 

[ ایلخان _ ایل بیگی _کلانتر _ کدخدا ] 

1_# ایلخان # = رئیس هر ایل که لقب ایل بیگی را دارا  بوده است و اگر جایگاه و جمعیت ایلش نسبت به دیگر ایلات و طوایف استان ارشد و برتر بوده باشد لقب و جایگاه ایلخانی را نیز کسب می نموده اند ، این مقام در کرمانشاهان فقط مخصوص ریس(ایلخان) ایل کلهر بوده که در اکثر دورانها ایلخان کلهر حکمران و قدرت بلامنازع کرمانشاهان نیز بوده است. مانند حاج منوچهر خان بیگلربیگی حاجیزاده ، حاج شهباز خان حاجی زاده ایلخانی کلهر، مصطفی قلی خان دیوان بیگی، اسماعیل خان ایلخانی ، مهدی خان ایلخانی، محمد علی خان اول و دوم ایلخانی، محمود پاشاه خان ایلخانی، محمدحسن خان دیوان بیگی، داوودخان امیر اعظم و.. 

2_ # ایل بیگی یا ریس العشایری # = به شخصی که فقط ریاست ایل خود را بر عهده داشته و همزمان ایلخان ایلات دیگر و حکمران کرمانشاهان نبوده است را ایل بیگی گویند.

3_#کلانتر# = بزرگ طایفه و مسول اجرای امور مالیاتی و دولتی در طایفه را که توسط ایلخان یا ایل بیگی ابلاغ میشود را کلانتر می گفتند که پست کلانتری نیز توسط ایلخان تایین می‌گردید.مانند اکبرخان خمان گیلانی کلانتر طایفه گیلانی در دشت دیره و قیطول و مرجان خمان _ قادرخان موسی بگ گیلانی کلانتر طایفه گیلانی در دشت گیلان _ باقرخان شیانی کلانتر شیان، اکبرخان سیاه سیاه کلانتر طایفه سیاه سیاه در چله و راوند ، فرج الله خان منیشی کلانتر طایفه منیسی در کفراور ، صیدمحمد سلیم کلانتر طایفه خالدی در گواور و ویژنان، امین اله خان ناصری کلانتر طایفه منصوری ... 

4_ #کدخدا  # پایین سطح سیاسی ایلی مقام کدخدا میباشد که به وسیله کلانتر طایفه معرفی و توسط ایلخان یا ایل بیگی تایید میگردید، کدخدا نماینده ایلخان و کلانتر طایفه در تیره یا روستای مورد نظر بوده است . مانند کدخدا الفت اردشیری کدخدای تیره روتوند خالدی کلهر، کدخدا شهباز کدخدای تیره علیرضاوندی ، کدخدا کریم شیربگ بگزاده کدخدای تیره بیگزاده گیلانی کلهر ، کدخدا ناصر کیانی کدخدای تیره پیرگه خالدی کلهر.. 

______________________________________________________

______________________________________________________

 

#سلیمان خان امیر اعظم کلهر  فرزند داوودخان کلهر #

 

 

 

#عباس خان امیر مخصوص کلهر# فرزند جوانمیرخان  و نوه داوودخان امیر اعظم _ نماینده مجلس شورای ملی استان کرمانشاه در  سه دوره _ دوره های چهارهم _ پانزدهم _ شانزدهم از سال 1322 تا 1330هجری شمسی. ایشان از چهره های کم نظیر قوم کورد ، ایل کلهر و ایران بوده اند.

سیە مال ـ دوار ـ گورک ـ کولا ـ زمگە ـ چیخ ـ مسکن ـ رسومات و صنایع دستی ایل بزرگ کلهر

 

عشایر کوچرو با توجه به شیوهی معیشت دارای سکونتگاههایی هستند که نمونه هایی از ناب ترین مساکن اولیه دستساز بشر هستند. سیاهچادر و فضای اطراف آن معماری عشایر را بهوجود می آورد. سکونتگاههای عشایر از لحاظ طرح و مصالح بهکار رفته در آنها حائز اهمیت هستند. تقسیم بندی متنوع فضاها و بهرهگیری از مصالح بومآورد، سبب پیدایش نوعی معماری چهارفصل در نزد عشایر شده است. شناخت هنری و علمی این نوع معماری میتواند به کاربرد آن در دوره معاصر و معماری مدرن کمک کند. معماری عشایر را مبتنی بر تجربه و سازههای آن را از نوع کششی میدانیم که از تفکری خلاق و آیندهنگر برخوردار است. 

معماری تحت تأثیر موارد متعددی مانند فرهنگ، اخلاق، طبیعت، اقتصاد، تاریخ، هنر، خلاقیت، آئین و... است. هدف اولیه معماری رفع نیاز بوده است و به طورکلی با بکارگیری مصالح به کمک فن، دانش و خرد سعی در رفع نیاز و ضرورت و سودمندی داشته است. با توجه به شیوهی معیشت در ایران و زندگی عشایری؛ شیوهای از معماری را میتوان نام برد که مختص عشایر است و با توجه به نوع زندگی آنها بهوجود آمده است. این معماری مشتمل بر سازههایی چون سیاهچادر و متعلقات آن است که دارای قدمتی طولانی، بعد از غارنشینی است. 

در بررسی معماری عشایری با دو جنبهی شناخت علمی و هنری روبهرو هستیم که شناخت علمی به عنوان ابزاری در خدمت معمار است تا کمیتها را به خوبی تصویر کند و شناخت هنری بر خلاقیت و جنبههای احساسی هنرمند در پدید آوردن آثار بدیع و شگرف تأکید میکند. در این مقاله، معماری سکونتگاههای عشایر ایل کلهُر از این دو جنبه مورد بررسی قرار میگیرد. 

● ایل کلهُر:

 

عشایرایل کلهُر که از ایلات بزرگ استان کرمانشاه ، ایلام و خانقین است و از روزگار باستان، در غرب کشور و در دامنهی زاگرس-که زیستگاه کردها از زمان های بسیار دور بوده است- میزیسته اند. آنها درکنارفعالیتهای اصلی خود به تولید صنایع دستی از قبیل بافت سیاه چادر، چیخ (چیخ بافی) ، گلیمبافی، قالی بافی و... میپردازند. مواد اولیهی بیشتر این صنایع شامل پشم، مو و پنبه است که ازفراوردههای دامی و کشاورزی میباشند. در میان این هنرهای دستی؛ بافت سیاهچادر با توجه به کاربردی که در زندگی کوچ نشینی دارد، توانسته تداوم پیدا کند.

زندگی عشایری در منطقه گیلان غرب به عنوان مرکز اصلی گرمسیری استقرار ایل کلهر؛ به دو صورت کوچ رو و یکجانشین از دیرباز وجود داشته است. عشایر کوچ رو از طریق گله داری و پرورش دام به امرار معاش پرداخته اند و عشایر یکجانشین با توجه به حاصلخیز بودنِ زمین های گیلان غرب، از طریق کشاورزی  و دامپروری زندگی خود را تأمین کرده اند. شهرستان گیلان غرب دارای آب و هوای گرم و معتدل است. بر اساس تقسیم بندی اقلیمی، اقلیم این شهرستان به گونهای است که در آن زمستان سرد و تابستان گرم و طولانی است.

● سکونتگاههای عشایر:

عشایر کوچنده ایل کلهر بیشتر به تولید آن دسته از صنایع دستی می پردازند که مورد نیاز کوچندگان بوده و مواد اولیه آن از تولیدات دامی خودشان است. آنها با توجه به نوع زندگی، مساکنی با مشخصات ویژه دارند که با شرایط حاکم برزندگی آنان کاملاً سازگار است.

سکونت گاههای عشایر با توجه به تغییرات آب و هوا در چهار فصل سال تغییر می کنند و تقسیمبندی فضاهای داخلی آن نیز به منظور بهرهگیری بهتر از انرژی دستخوش جابهجایی میشود. از این رو می توان مساکن عشایر را به چهار دسته تقسیمبندی کرد:

 

 

۱) «سیه ماڵ»: مسکن تابستانی عشایر در منطقه ی ییلاقی ایل «سیه مال» است، که اجزای تشکیل دهنده ی آن عبارتند از: «دوار ـ دەوار»، «لا شاخه»۱، «سون ـ سۊن»۲و.... 

۲) «کووڵا»: نوعی مسکن تابستانی است که به منظور نگهداری احشام و همچنین اسکان خانوادههای عشایری، در مناطقی که به علت گرمای بیش از حد هوا امکان استفاده از سیاه چادر نیست، استفاده می شود. 

۳) «زمگه»: سیاه چادر زمستانی ایل کلهر و تدبیری برای مقابله با «وشکه زقم» (سرمای استخوانی) گرمسیر است. برای برپا کردن «زمگه»، به ارتفاع تقریبی ۵/۱-۱ متر خشکه چینی انجام میشود. 

۴) «گورک»: در گذشته خانواده هایی که از لحاظ مالی و احشام ضعیف بودند، کانالی حفر کرده و آن را با استفاده از نی و خار و خاشاک می پوشاندند، و از آن به عنوان محل زندگی خود و احشام شان استفاده می کردند. اکنون نیز دیگر آثاری از آنها دیده نمی شود. 

● سیاه چادر (دِوار ـ دەوار)۳:

سیاه چادرهای عشایری در ایل کلهر «سیه مال»۴ نامیده می شوند که از کنار هم قرار گرفتن «دوار»ها به وجود میآیند. سیاهچادر در حقیقت مسکن عشایر است که در اصطلاح محلی به آن «دوار» گفته می شود و معمولاً توسط زنان عشایر و با استفاده از موی بز (سیاه) بافته می شود. «موی بز توسط زنان عشایر آماده و به نخ تبدیل می شود و آنگاه با همکاری زنان همسایه و خویشاوند به صورت دار بر روی زمین بافته می شود. عرض هر دوار در حدود ۵۰ تا ۷۰ سانتیمتر و طول آن بین هفت تا دوازده متر می باشد و هر سیاه چادر از ترکیب هشت الی دوازده «دوار» درست می شود.»۵ 

دلیل استفاده از موی بز در سیاه چادر؛ مقاوم بودن آن در مقابل سرما و گرما، کِشش آسان، عدم جذب رطوبت و ثابت بودن رنگ آن می باشد. موی بز بر خلاف بقیه مواد در گرما منقبض و در سرما منبسط می شود و این به کاربرد ممتاز آن در سیاه چادر کمک کرده تا در تابستان منافذ سیاه چادر باز شده و هوای داخل سیاه چادر خنک شود و در زمستان منافذ آن بسته تا از ورود سرما و باران جلوگیری شود. علاوه بر این، موی بز که نیازی به رنگرزی ندارد دارای رنگی ثابت است. «دوار» درابتدای بارش باران ترشحات آب باران را به داخل راه می دهد، اما بعد از خیس شدن کاملا قطع می شود، ضمن آن که موی بز مانع ورود حشرات گزنده نیز می باشد. سیاه چادر با توجه به نوع بافت و ساختار آن، در موقع کوچ به آسانی جمع و حمل و نقل می شود. 

معماری سکونتگاههای عشایر مشتمل بر سازههایی چون سیاهچادر و متعلقات آن است. فضای داخلی سیاهچادر با هنرهای دستی مانند گلیم، نمد، چیخ وقالی تزیین میشود که با بررسی هریک از این صنایع میتوان خلاقیت سازندگان و جنبههای عاطفی و کارکردی هنر آنان را مشاهده کرد.

سیاهچادر بهوسیلهی ۴ تا ۵ ستون چوبی که شکلT میباشند برپا نگه داشته میشود که در وسط و در طول سیاهچادر قرار میگیرند و چون ارتفاع آنها ۳ تا ۴ متر است شیب طولی در طرفین چادر ایجاد میگردد و هنگام ریزش باران، آب به آسانی از دو طرف سرازیر میگردد. محوطه داخل سیاهچادر مستطیل است که سمت چپ آن مختص پخت و پز، رختخوابها، مشکها و سایر وسایل میباشد.۶

چادرهایبافته شده از موی بز این خاصیت را دارند که خود را متعادل نگه دارند و زمینلرزه و طوفان نمیتوانند کوچکترین صدمهای به آنها بزنند. دلیل این امر وجود طنابهای بلندی است که سبب میشوند شیب پوشش چادرها بسیار کم شود و در اختیار باد قرار نگیرد. «طناب بلندی که با میخ چوبی فرو رفته در زمین بسته شده و با زمین زاویه حادهای را بهوجود آورده است، حالت کشش موربی را بهوجود میآورد، به نحوی که این کشش نمیتواند میخ را از زمین بیرون بکشد.»۷

سیاهچادرهای محل سکونت عشایر ایل کلهُر از دو قسمت فضای داخلی و خارجی تشکیل میشوند. فضای داخلی هر سیاه چادر به وسیله ی «چیخ»ها به چندین قسمت تقسیم می شود.

▪ قسمتهای داخلی سیاه چادر عشایر ایل کلهر عبارتند از:

ـ «دیواخان»: قسمت مردانه ی سیاه چادر و مکان پذیرایی از میهمانان است، که به وسیله نمد و گلیم های خوش نقش و نگار تزیین شده است.

ـ «لاژنان»: قسمت زنانه ی سیاه چادر که معمولا صرف غذا در آن انجام می شود. 

ـ «جی و پا جی»: اتاق کوچک خواب که فقط در «مال» هایی که عروس دارند، دیده می شود و از «تەپەک» ساخته می شود.

ـ «کولین»: محل نگهداری آذوقه ی عشایر از جمله آرد، روغن و...است. 

ـ «کوڵنان»: نوعی خنک کننده که محل نگهداری آب، دوغ، کره و به طور کلی مواد غذایی فاسدشدنی عشایر است. 

ـ «کووز»: برای محافظت بره ها و بزغاله ها از سرمای سخت زمستان مورد استفاده قرار می گیرد، و درقسمت های گرم چادر ایجاد میشود.

▪ قسمت های بیرونی سیاه چادرعبارتند از:

ـ «پەچیه»: حصاری است ساخته شده از سنگ، سرشاخه های، درختان و امروزه بیشتر تورهای سیمی و سیم های خاردار، و محلی برای نگهداری گوسفندان و بزها است. 

یکی از اعتقادات عشایر این است که نباید به پچیه آتش وارد کرد، آنها براین باورند که آتش باعث سوزاندن پری ها میشود، و از این کار باید به شدت احتراز کرد. دلیل این امر به حضور همهجانبه پریان (فرشتگان) در زندگی عشایر باز می گردد و این اعتقاد آنها را میتوان به جنبهی برکت بخشی دامها در زندگیشان نسبت داد. 

«کولانه»: لانه هایی کوچک که از آنها برای نگهداری طیور و سگ ها استفاده می شود.

● نقوش روی سیاهچادر:

یکی از موارد قابل ذکر دربارهی هنر عشایر این است که هر سال در ایام «پنجه ـ پەنجە»۸ نقش هایی به وسیله خمیر بر روی لاشاخه سیاه چادرها قرار میگیرد. این اشکال شامل ماه، ستاره، پنجه، دایره، بز کوهی و...است که توسط عشایر بر روی پیشانی برخی از حیوانات اهلی نیز نقش میبندند. پنج روز پنجه جزء تقویم کُردهاست. نقشهایی که که در ایام پنجه شکل میگیرند مبتنی بر طبیعت و بیانکننده زندگی عشایر و اعتقادات آنهاست. این نقوش هم کارکرد آیینی دارند و هم جنبهی زیبایی. نقش ماه و ستارگان که با خمیر سفید بر پهنهی تیره سیاهچادر شکل می گیرد، نمادی کوچک از آسمان شب است که عشایر آنرا سرپناه خود قرار دادهاند. 

● نتیجه گیری:

بر اساس تقسیماتی که عنوان شد و تنوع آنها در طول سال میتوان خصوصیات و ویژگیهای خاصی مانند خودبسنگی(استفاده از مصالح بومآورد)، ایستایی، پیمون، سادگی و پرهیز از بیهودگی را برای سکونتگاههای عشایر نام برد که از ویژگیهای اصلی یک بنا محسوب میشوند. از خصوصیات دیگر سکونتگاههای عشایر توجه به پنج عرصه عمومی (ورودی یا پذیرش)، عرصه خصوصی، عرصه مشترک، عرصه خدمات و نگهداری و عرصه ذخیره روزانه است که نشاندهندهی جامعیت و کامل بودن این فضای معماری در ضمن کم هزینه بودن آن است. 

سیستم گرمایی- سرمایی و سیستم تهویه در فضای سیاه چادر به خوبی لحاظ شده است. سایهبانی که در طول تابستان در بالای ورودیهای سیاهچادر قرار می گیرد، سبب خنکی فضای داخلی میشود. علاوه بر این در فصل تابستان سیاهچادر پشت به خورشید برپا میشود، به نحوی که بیشترین استفاده از سایه و خنکی صبح انجام میگیرد. سیاهچادر را میتوان سکونتگاهی چهارفصل قلمداد کرد که با تغییرات فصول هماهنگ و با شرایط زندگی عشایر سازگار است. این سکونتگاهِ با قدمت بشری در مقابل شرایط نامساعد جوی و حوادث طبیعی نیز بسیار مقاوم است و در عین سادگی دارای زیبایی خاص خود است.

 

 

مرتضی بیگی

دکترای تخصصی رشته پژوهش هنر

دانشکده هنر و معماری دانشگاه تهران 

پی نوشت:

۱-قسمت هایی انتهایی که از دو طرف سیاه چادر آویزان می شوند. «لا شاخه»ها به منظور تهویه سیاه چادر بالا زده می شوند.

۲- ستون هایی هستند که برای برپا کردن سیاه چادر مورد استفاده قرار می گیرند.

 

۳-dev&#۲۵۷;r

۴-lSeia m

۵- جعفربیگی.خسرو(۱۳۸۲) «مردم شناسی قوم کرد با تکیه برایل کلهر» انتشارات زانیار، کرمانشاه، چاپ اول. ص ۲۱.

۶- امان اللهی بهاروند، اسکندر. «کوچ نشینی در ایران» (پژوهشی دربارهی عشایر و ایلات. تهران. ۱۳۶۷.

۷-فیلبرگ،س.ج. «سیاهچادر». ترجمه اصغر کریمی. 

۸-«مردم ایل کلهر سال را به ۳۶۵ روز، ۱۲ ماه و هر ماه را به ۳۰ روز و پنج روز را جداگانه و به نام پنج روز «پنجه» محاسبه میکنند. پنج روز پنجه از اول فروردین شروع می شود و تا پنجم آن ادامه دارد در اولین روز آن مقداری خمیر از آرد گندم درست می کنند و با آن علامت پنجه دست یا دایره و یا بز کوهی بر گوشه سیاه چادر یا دیوار خانه درست می کنند و مقداری بر پیشانی بعضی از حیوانات اهلی مثل گاو و گوسفند می مالند، بنا بر اعتقاد مردم این کار موجب خیــر و بــرکت بــرای منــزل و دامهـا و رفع شر و بلا از آنها می گردد. این پنج روز را متعلق به حضرت فاطمه زهرا (س) می دانند و حتی روغنهای حیوانی را در این پنج روز جداگانه به عنوان تبرک نگهداری می کنند و به مصارف ویژه می رسانند.» (جعفربیگی، ۱۳۸۲؛ ص۳۰۹).

 

وجە تسمیە و ریشه نام ایل کلهر بە این نام

 

 

 

کەڵهوڕ = کەڵ + هوڕ

 

کەڵ (پهلوان _ اهوی نر) + هوڕ ( توانمند - پر زور)

 

پهلوان پر زور = پهلوان توانمند = پاڵوان زور دار

 

 

در خصوص نام گذاری  و ریشەی اصلی نام کلهر نظریه های متعددی وجود دارد اما در این میان چند مورد مستند و منطقی می باشند ، در اینجا به تعدادی از آنها می پردازیم .

 

نام کلهر از دو واژه ی جدا از هم ( کەڵ + هوڕ ) تشکیل شده است که با توجه به معانی این دو کلمه در زمانها و گویش های مختلف زبان کوردی یقین را با دشواری همراه ساخته است .

 

معناهای متعدد واژه ی  "" کەڵ ""  از جمله :

 

1 - کەڵ به معنای آهوی نر

2 - کەڵ  به معنای "" پهلوان ""  در کتاب اوستای باستان که به زبان کوردی ، گویش هورامی و گورانی میباشد

3 - کەڵ بە معنای "" قوی هیکل ""

 

معناهای متعدد کلمه (هوڕ) از جمله : 

 

 1- هوڕ نام قوم هور = هوری

2- هوڕ به معنای خورشید

3-  هوڕ به معنای انسان "" توانمند و پر زور "" در کتاب اوستای باستان که به زبان کوردی ، گویش هورامی و گورانی می باشد.

 

اکنون با قرار دادان این دو کلمه ( کل + هور ) در کنار هم معناهای متعددی به دست می آید ، اینجا به بر رسی آنها می پردازیم :

 

کەڵ به معنای آهوی نر :

 

1 - کەڵ ( آهوی نر) + هور (قوم هوری) = آهوی نر قوم هوری

2 - کەڵ ( آهوی نر) + هور ( خورشید ) = آهوی نر خورشید

3 - کەڵ ( آهوی نر) + هور ( توانمند - پر زور ) = آهوی نر توانمند 

 

کەڵ  به معنای پهلوان :

 

1 - کەڵ ( پهلوان ) + هور (قوم هوری) = پهلوان قوم هوری 

2 - کەڵ ( پهلوان ) + هور (خورشید ) = پهلوان خورشید 

3 - کەڵ ( پهلوان ) + هور ( توانمند - پر زور ) = پهلوان پر زور - پهلوان توانمند

 

کەڵ به معنای قوی هیکل : 

 

1 - کەڵ ( قوی هیکل ) + هور ( قوم هوری ) = قوی هیکل قوم هوری

2 - کەڵ ( قوی هیکل ) + هور ( خورشید ) = قوی هیکل خورشید  

3 - کەڵ ( قوی هیکل ) + هور ( توانمند ) = قوی هیکل توانمند

 

حال با این تفاسیر دقیق به نظر می رسد که 1-  پهلوان توانمند = پهلوان پر زور  ، پهلوان قوم هوری و همچنین 2 - قوی هیکل توانمند ، قوی هیکل قوم هوری بیشتر مورد نظر بوده و میتواند به عنوان ریشه های اصلی نامگذاری ایل کهن و بزرگ کلهر  بە حساب اید ، می توان گفت کە " اهوی نر خورشید " معنای قابل قبولی را ایفا نمی کند و نمی توان معنای دقیق کلمەی کلهر باشد .

 

 ایل کلهر : هسته ی مرکزی قوم کهن کلهر است که خود تنها بخشی از این قوم را شامل میشود اما به عنوان مرکزیت  سیاسی ، اجتماعی ، دفاعی و ایلخان تمامی مناطق قوم کلهر به شناخته شده اند که جمعیتی کمتر از 30 درصد قوم بزرگ کلهر را تشکیل میدهد ، یعنی ایل کلهر تنها بخش کوچکی از قوم کهن کلهر است و این قوم خود شامل ایلاتی همچون : کلهر ، گروس ، مکری ، گوران ، سنجابی ، زنگنه ، قلخانی ، خرل ، ملکشاهی ، ارکوازی ، ایلامی ، فیلی و ....  یعنی تمامی محدوده ی گویش کلهری شامل می شود . 

 

محقق و گردآورنده : آقای سعید میرزایی 

 

 

زندگی نامه میرزا محمدرضا کلهر ، تیره شیەرگ /طایفه کهن گیلانی کلهر

 

 

 

میرزا محمدرضا فرزند محمد رحیم بیگ در سال 1245هجری قمری یعنی 1208 هجری شمسی در شهرستان گیلانغرب از توابع استان کرمانشاه دیده به جهان گشود ، جد ایشان شخصی به نام " شیەرگ " که مؤسس  تیره شیەرگ از طایفه کهن گیلانی کلهر می باشد ، پدرش از سرداران سواره فوج کلهر و برادرش نوروز علی بیگ در میان ایل از قائم مقامان بود.

 

ایام نوجوانی رضا بیگ به مقتضای ایلی و خانوادگی به آموختن فنون رزم، تیراندازی وسواری گذشت ومردی قوی‌هیکل وخوش‌بنیه شد، اما دریکی ازدرگیری های ایل زخمی برداشت که تا اواخر عمر باعث کم شنوایی او شد.

 

رضابیگ به سبب میل و قریحه شخصی واستعداد ذاتی و رغبتی که به مشق خط داشت و تاحدی نیز این هنر را نزد هنرمندان ایل آموخته بود، به تهران هجرت کرد ونزد میرزامحمد خوانساری به شاگردی ومشق پرداخت.

 

آنجابودکه رضابیگ به میرزا رضا معروف شد.پس از درگذشت استاد، میرزا رضا ازروی خطوط "میرعماد"مشق می کرد؛ چنان که گویند برای این کار به اصفهان رفت تا ازروی کتیبه معروف میرعماددر تکیه میرفندرسکی مشق کند.

 

میرزا چون در خط نستعلیق شهرت یافت، ناصرالدین شاه قاجارکه به تشویق هنرمندان تمایل داشت، وی را احضارکرد و گاهی نیز نزد او تعلیم می گرفت.

 

همچنین ناصرالدین شاه از میرزا خواست تا دروزارت انطباعات به کارکتابت مشغول شود،اما از آنجا که وی مردی آزادمنش بود، نپذیرفت و در خواست شاه را که غیرمستقیم چندین بار از طریق رجالش بیان می شد رد کرد وفقط هنگامی که اعتمادالسلطنه (وزیرانطباعات) کتابتی را به وی ارجاع می‌داد، می‌پذیرفت وبه حق‌الکتابه آن قانع بود.

 

میرزا تنها یک بار حاضر شد دردستگاه دولتی شغلی داشته باشد وآن هنگامی بود که ناصرالدین شاه به سفردوم خودبه خراسان می‌رفت، میرزاهم که شوق زیارت آستان امام رضا(ع)راداشت پذیرفت تاباآنها همراه شود.

 

او در طول این سفرروزنامه"وقایع اردوی همایونی"وهمچنین روزنامه"وقایع اتفاقیه"راکتابت وباوسایلی که همراه داشت به چاپ سنگی نشرمی کرد.

 

میرزا علاوه بر آزادمنشی، مردی درویش منش وبی اعتنابه مال ومنال دنیا بودوزندگی بسیارساده‌ای داشت.

 

به گفته عبدالله مستوفی درآمدمیرزا از تعلیم چند شاگرد که به مجلس او می‌آمده اند و چند شاگرد دیگر که خودمیرزا به خانه آنها می‌رفته وچاپ نویسی تامین می‌شده که به ندرت در ماه 20 تومان بوده است.

 

میرزا برای مشق کردنش خود را محصور وضعیت نمی‌کرد - چنان که می‌دانیم، خوشنویسان معمولاً برای آفریدن آثار خود، وضعیت و فضای خاصی اختیار می‌کنند؛ مثلاً حتماً با اسباب و وسایل مخصوص خود کار می‌کنند و در مکانی مانوس می نشینند؛ به گونه‌ای که اگر این شرایط نباشد، خوشنویس نیز دچار مشکل می‌شود - در واقع میرزا در هر وضعیتی حتی در سفرو با مرکب غلیظ چاپ به هنر آفرینی می‌پرداخت.

 

مرکز قلم میرزادر نستعلیق، در کتابت و مشقی بوده است. او در نوشتن، آن قدر قدرت داشت که تمام کلمه را بدون براشتن قلم از روی کاغذ می‌نوشت که در چاپ‌نویسی این کار لازم بوده است.

 

البته او شکسته نستعلیق و تعلیق را نیز خوب می‌نوشته است؛ اما گویا ابهت کلمات و قواعد نستعلیق باعث شده که او زیاد به شکسته نویسی نپردازد.

 

از میرزا چلیپا کمتر دیده شده و آثاری که رقم صریح او را داشته باشد نیز کم است. این شاید که به سبب طبع بلند وی بوده که قطعه یا سیاه مشقی که رقم داشته باشد، از او موجود نیست و تنها اثر او که رقم دارد یک نسخه "فیض الدموع" است.

 

میرزا به شعر و شاعری نیز علاقه داشته و معانی شعر را خوب می فهمیده است. او شعر نیز می‌گفته و معروف است که هزار و پانصد بیت شعر دارد.

 

یکی از مهمترین تحولات زمان قاجار، ورود صنعت چاپ سنگی به کشور بود که تاثیر بسیاری زیادی بر جامعه فرهنگی آن زمان گذاشت و قدم‌های نخست تبدیل جامعه سنتی ایران به جامعه‌ای صنعتی با ورود این صنعت برداشته شد.

 

در واقع، متحول شدن سطح فرهنگی کشور، پیدایش مدارس جدید و این که کتاب و کتابت باید در دسترس همگان قرار می‌گرفت و همچنین چاپ و چاپ نویسی روزنامه و مطبوعات عواملی بودند که نیاز جامعه را به صنعت چاپ کاملاً نشان می‌دادند.

 

در این شرایط، خوشنویس ناچار بود که به تندی کار کتابت را برای چاپ (مثلاً روزنامه) آماده سازد.

 

در این شرایط بود که میرزا رضا کلهر به عنوان بزرگترین نوآوردر خط نستعلیق به همراهی با صنعت چاپ قدم برداشت.

 

میرزا به تغییراتی اساسی در خوشنویسی دست زد تا بتواند در زمان کم و با سرعت، کار کتابت را انجام داده، برای چاپ آماده کند.

 

در واقع، تغییرات او در خوشنویسی باعث پیدایش مکتبی جدید شد که بعدها با نام خودش یعنی "مکتب کلهری" شهرت یافت.

 

تغییراتی که میرزا در خط به وجود آورد، زاده دو عامل مهم بود: یکی سرعت و دیگری شرایط چاپ نویسی.

 

میرزا باید در مدت کمی با مرکب به اصطلاح لجن چاپ که بسیار غلیظ و چسبناک بود بر روی کاغذهای چاپ کتابت می‌کرد.

 

شاگرد پذیری میرزا رضا کلهر بسیار مشکل بوده است؛ یعنی به انتخاب خودش، آن هم با اصرار و التماس شاگردی را می‌پذیرفت.

 

از میان شاگردان وی، میرزا زین العابدین بن محمد شریفی قزوینی "ملک الخطاطین"، کاتب شهیر آقا سید مرتضی برغانی "میرخانی"، میرزا مرتضی نجم آبادی و سید محمود صدر‌الکتاب را می‌توان نام برد.

 

اما از شاگردان مهم وی که مستقیماً شاگردیش را نکرد محمدحسین سیفی قزوینی، ملقب به "عماد الکتاب" است.

 

مرحوم عماد الکتاب با ذره بین بسیار بزرگی، خطوط و الگوها و برش‌های میرزا را بزرگ کرده، روی آن کار می کرد.

 

میرزا رضا کلهر در وبای عام تهران در روز جمعه بیست و نهم مرداد ماه 1291 درگذشت و در تهران به خاک سپرده شد.

# تیره شیرگ #طایفه گیلانی کلهر #

 

 

گیلانغرب زادگاه شیخ عبدالقادر گیلانی، کهن ده گیلان کلهر (حکیم حضرت غوث گیەڵانی)

 

 

شیخ عبدالقادر گیلانی (حضرت غوث گیەڵانی ) 

 

سنه ی (۱۰۷۷ - ۱۱۶۶ م) با نام کامل شیخ محی الدین عبدالقادر بن صالح موسی گیلانی

عارف، صوفی، محدث، و شاعر ایرانیقرن پنجم و ششم قمری بود.^[۲] وی مؤسس سلسله تصوف قادریه (منتسب به عبدالقادر) بود.^[۳][۲] او از مشاهیر مشایخ صوفیه و شیخ طریقهقادریه می‌باشد.^[۳] کنیه وی «ابومحمد» و لقبش «محی الدین» است.^[۴]

 

 

 

 

القاب و نسب

نام کامل او «شیخ محی الدین ابو محمد عبدالقادر بن ابی صالح موسی جنگی دوست گیلانی»^[۳] است و برخی القاب او «ثموت الثقلین»، «شیخ کل»، «شیخ مشرق»، «محی الدین» می‌باشد.^[۳] از دیگر القاب او می‌توان به «غوث گیلانی»^[۵]، «غوث»، «غوث اعظم»، «غوث الثقلین»، «باز اشهب»، «باز اللَّه» و «جنگی دوست» اشاره کرد.^[۲]

در حالی‌که علی قادری هروی در رساله­ای به نام «نزهة الخاطر» تلاش می­کند که نسبت عبدالقادر را به حسن مثنی از نسل حسن مجتبی (امام دوم شیعیان) برساند^[۱]، در «فوات الوفیات» این نسبت به حسین بن علی (امام سوم شیعیان) رسانده شده‌است.^[۲] در قاموس‌الاعلام و «طبقات شعرانی» نیز وی بر همین اساس از نسل حسن مجتبی دانسته شده‌است.^[۶] اما تقی الدین واسطی در کتاب «تریاق المحبین» این نسبت‌ها را مردود شمرده و مولف کتاب «عمدة المطالب» خاطرنشان می­کند که گیلانی خود هرگز مدعی چنین نسبتی نبوده‌است و تنها نوادگانش بعد از مرگ او چنین ادعایی کرده­اند. اما از اسنادی چون تاریخ بغداد، تحفة الازهار، الانساب سمعانی، سیر اعلام النبلاء، وفیات، مروج الذهب و الکامل نتیجه گیری می‌شود که نسب وی از جانب پدر به حسن مجتبی و از جانب مادر به علی بن موسی الرضا می‌رسد و شاید رد بر این مسئله همراه با غرضی بوده‌است. ^[۱] نسب او از نژاد  کوردان کلهر یا همان گیلان ده قرمیسین (کرمانشاه)می باشد. پدرش سید موسی جنگی‌دوست، فرزند سید ابی‌عبدالله گیلانی بود.^[۷] عبدالقادر دخترزادهٔ ابوعبداللَّه گیلانی از نوادگان محمد تقی (امام نهم شیعیان) و از بزرگان مشایخ گیلانی کورد^[۲] و نام مادرش «ام‌الخیرامة الجبار فاطمه» بود.^[۳]

زندگینامه

در تاریخ زادروز او اختلاف وجود دارد سالهای ۴۷۰ یا ۴۷۱  قمری تاریخ‌های زادروز او ذکر شده‌اند.^[۲][۳] محل تولد وی گیلان غرب کرمانشاه (یکی از شهرهای گرد-کرد نشین) در روستای کهن گیلان ده  " گیه لان " از  بخش مرکزی گیلانغرب از توابع کرمیشان ، قرمیسین (کرمانشاه) می‌باشد ، تولد وی در شب یکم  رمضان ۴۷۰ قمری (۲۲ اسفند ۴۵۶ خورشیدی) دانسته‌اند.^[۳]گیلان غرب یکی از شهرهای استان کرمانشاه است و شیخ عبدالقادر گیلانی به آنجا نسبت دارد.

طبق اسناد سنگ نوشته مستند که اسم گیلان و طایفه گیلانی کلهر در تواریخ مختلف بر روی قبور اجداد طایفه گیلان که از کوردان کلهر می باشند به حدود دوازده قرن (247 هجری قمری ) می رسد و دال بر قدمت مستند ده قدیمی گیلان کلهر از قدیم الیام تا به حال به این نام و زادگاه شیخ عبدالقادر گیلانی می باشد.

لازم به ذکر است که اسم گیلان کرمانشاه " gyalan "  از جمع بستن اسم درختچه ی  دارویی و مقدس در دین زردشت  " گیه ل=gyal " مورد امروزی گرفته شده ، در حالی که گیلان شمال از ریشه قوم "گیل=gil" گرفته شده و هیچ و جه تسمیهی با گیلانغرب که یک اسم کاملا کوردی است را ندارد.

متاسفانه بسیاری از سایت ها ، اشخاص در صدد نسبت دادن شیخ عبدلقادر گیلانی به گیلان شمال میباشند غافل از ابنکه طبق شجرنه نامه واسناد سنگ نوشته موجود شیخ  از منطقه ی گیلان کرمانشاه و کهن ده گیلان کلهر میباشد. قدمت سنگ نوشته گیلان غرب به همین نام (گیلان) به 1200 سال قبل برمیگردد و طبق گفته پیشینیان و ادبیات فولکولر زاگرسنشینان شیخ عبدالقادر زلده شده از دیار کلهر، گیلانغرب می باشد.

استاد علی اصغر حکمت مترجم تاریخ جامع ادیان جان بی ناس صفحه ی 770 این کتاب چنین می آورد که شیخ عبدالقادر از کوردان کلهر از کهن ده گیلان از توابع قرمیسین "کرمانشاه" می باشد.

وی در زمان حکومت ملکشاه سلجوقی متولد شد. به سبب حمایت‌های ملکشاه و وزیرش خواجه نظام الملک اوج دوره شهرت «علم» بود. اما به دلیل کشمکش وارثان تخت شاهی پس از قتلملکشاه و همچنین ظهور فرقه نزاریه از اسماعیلیه به رهبری حسن صباح و جنگ‌های صلیبی و فتح بیت المقدس بدست مسیحیان، ثبات و آرامش زندگانی مردم از بین رفت.^[۸]

 

تحصیلات

 

در جوانی در سن هجده سالگی به بغداد رفت و در آنجا نشو و نما یافت.^[۲][۳] در ابتدا علوم ادبی را از ابو زکریای آموخت.^[۳]

وی در بغداد، از ابوبکر محمد بن احمد و ابوالقاسم علی بن احمد بن بیان و ابوطالب بن یوسف، علم حدیث فرا گرفت.^[۳]

سپس به نزد علی بن ابی سعید مخرمی، و در مدرسه او فقه آموخت.^[۳][۲]

وی با شیخ احمد یا حماد دباس مصاحب بود و از او فنون طریقت را آموخت.^[۲] او در زمان تحصیل از دسترنج خود ارتزاق می‌کرد.^[۶] وی در یادداشتن علم و دانش کوشش فراوان کرد و ملازم سیاحت و مجاهده و ریاضت و تفکر در تنهایی شد.^[۳] او یازده سال از عمر خود را در انزوای کامل به سر برد.

 

فعالیت‌ها

علی بن ابی سعد مخرمی مدرسه خود را به وی تفویض نمود و او در آن مدرسه به وعظ و ارشاد پرداخت و آوازه زهد و تقوای او در همه جا پیچید.^[۳] مردم از همهٔ نقاط به زیارتش می‌شتافتند و از نصایحش استفاده می‌کردند.^[۷]لباس روحانیت (خرقه مشایخ) را از دست ابو سعد مخرمی پوشید.^[۳] وی در این مدرسه، مجلس وعظ و خطابه برپا می‌کرد و مطابق هر دو مذهب شافعی وحنبلی فتوا می‌داد و در سیزده شاخه از علوم دینی تدریس می‌کرد.^[۲]

وی از محدثان شافعی یا حنبلی بود.^[۲] وی از ابوغالب باقلانی و احمد بن مظفر بن سوسن تمار و ابوالقاسم بن بیان و جعفر بن احمد سراج و ابوسعد بن خشیش و ابوطالب یوسفی و دیگران حدیث شنید.^[۲] ابوسعد سمعانی و عمر بن علی قرشی و حافظ عبدالغنی و شیخ موفق‌الدین ابن‌قدامه و شیخ علی بن ادریس و احمد بن مطیع باجسرائی و محمد بن لیث وسطانی و اکمل بن مسعود هاشمی و دیگران از وی حدیث شنیدند. رشید احمد بن مسلمه با اجازه از او روایت کرده‌است.^[۲]

در اصول و فروع فقه و تصوف تألیفات زیادی به وی منسوب است.^[۲]

دیوان شعر او به «دیوان غوث اعظم» معروف است. وی در شاعری متخلص به «محیی» است.^[۲]

 

درگذشت

در روز و ماه درگذشت شیخ عبدالقادر گیلانی اختلاف وجود دارد.^[۳] سال‌های ۵۶۰ یا ۵۶۱ یا ۵۶۲ قمری به‌عنوان تاریخ درگذشت او ذکر شده‌است.^[۲] اما همه مورخان و صاحبان کتاب‌های رجالدرگذشت او را در سال ۵۶۱ قمری نوشته‌اند.^[۳]

در شب شنبه ۸ ربیع‌الاول ۵۶۱ قمری (۲۹ دی ۵۴۴ خورشیدی) در مدرسه‌ای که وعظ و ارشاد می‌کرد در بغداد درگذشت و همانجا در مدرسه‌اش به خاک سپرده شد.^[۳][۲] مقبره وی توسط شاه اسماعیل یکم در جریان فتح بغداد تخریب شد.

خانواده

پدرش سیدموسی گیلانی، فرزند سید ابی‌عبدالله گیلانی بود.^[۷] عبدالقادر دخترزادهٔ ابوعبداللَّه گیلانی، از بزرگان مشایخ گیلان^[۲] و نام مادرش «ام‌الخیرامة الجبار فاطمه» بود.^[۳]در سی و چند سالگی ازدواج کرد و حدود چهل و نه فرزند از او باقی‌ماند، که بیست و هفت تن پسر و مابقی دختر بودند.^[۱] بازماندگان نسبی وی نیز پس از فتح بغداد به وسیله ی شاه اسماعیل یکماز بین النهرین اخراج شدند.

دیدگاه‌ها و باورها

وی حنبلی مذهب و اشعری مسلک بوده‌است و  فتوای او موافق هر دو مذهب شافعی وحنبلی است^[۶] و در مشرب حنبلی و شافعی فتوا می­داد.^[۱] علمای عراق با نظر او در مسائل فقهی با تقدیر و احترام برخورد می‌کردند.^[۷]

او فقیه و محدثی بود که اوراد و اذکاری را به نوعی پایه‌ریزی کرده بود که قراعت و تکرار آن‌ها در درون افراد اثر بگذارد. وی مریدان خود را وامی‌داشت تا ذهن خود را از تصورات فیلسوفان یونانی وسفسطه‌پردازان پاک کنند و به سیر و سلوک شرعی برای رسیدن به حکمت و اشراقات روی آورند.^[۷]

در حالی که در قرن پنجم قمری تصوف و طریقت در حال جدایی از شریعت بودند، عبدالقادر گیلانی به عنوان یکی از سرسخت‌ترین مخالفان این عقاید، در جهت هماهنگی طریقت با شریعت تلاش کرد و اطاعت و پیروی از قرآن و سنت و حاکمیت بخشیدن به آن‌ها را در همهٔ شئون زندگی، اساس همهٔ امور می‌دانست عز بن عبدالسلام شافعی در این باب سخنها گفته.^[۷]

در نظر او، تصوف نتیجهٔ بحث و گفتار نیست، بلکه حاصل جوع و حرمان است متضمن بخشندگی، تسلیم شادمانه، صبر، ارتباط دایم با خدا از طریق دعا، خلوت، پشمینه‌پوشی، سیاحت و سیر در آفاق و انفس، فقر و تواضع، یکرنگی راستی است.^[۸]

او تا جایی بر ارزش‌های دینی تاکید می‌کرد که در گفتار پنجاه‌وچهارمش از کتاب فتح الربانی به مردم پند می‌داد که نسبت به جهان بی‌تفاوت باشند و آرزوها و هواهای نفسانی خود را از هر نوع که باشد بکشند و لذت و سرور را در فناء بجویند. او در اثر دیگر خود «الفیوضات الربانیه» که کتابی است مشتمل بر چندین ورد و دعا در موضوع‌های مختلف در قسمت‌های اولیه آن مطالبی را آورده‌است که بالکل می‌توان استنباط کرد که وی قائل به مذهب جبر بوده‌است. او در این کتاب (الفیوضات الربانیه) آورده‌است:

خداوند بلند مرتبه فرمود: ای غوث بزرگ گفتم لبیک ای پروردگار غوث فرمود: هر اندازه (انسان) مابین عالم ماده و ملکوت قرار گرفته باشد پس او (درمرحله) شریعت است و هر مقدار (تطور یافته) بین عالم ملکوت و جبروت (عقل) باشد پس آن (مرحله) طریقت است و هر مقدار (تطور یافته) بین عالم جبروت (عقل) و لاهوت (الوهیت) باشد پس آن حقیقت است سپس خداوند به من فرمود: ای غوث بزرگ درهیچ چیزی ظاهر نمی‌شوم همانند شدت ظهورم در انسان پس پرسیدم ای پروردگارم آیا مکان برای تو ممکن است به من فرمود: ای غوث بزرگ من ایجاد کننده مکان هستم ولی برایم مکانی نیست... سپس او به من فرمود: ای غوث بزرگ انسان چیزی نمی‌خورد و نمی‌نوشد و نمی‌ایستد و برنمی خیزد و صحبت نمی‌کند و هیچ کاری انجام نمی‌دهد و به هیچ چیز توجه نمی‌کند و از چیزی نمی‌گذردمگر اینکه من در آن و متحرک هستم.

او «فقر» را مرکب انسان برای وصول به منزل می‌داند و همچنین «حال» را چیزی می‌داند که به زبان مقال (گفتار) نمی‌آید و اصل و حقیقت محبت را فنا محب در محبوب می‌داند. از سخنان او بر می‌آید که او رویت خداوند را قبول دارد، البته تجلی و ظهور و درک او را نه با چشم ظاهر بلکه با چشم باطن و جان.^[۸]

او اختیار فقر را برای رسیدن به حق توصیه می‌کند، چنانکه بعد از وادی فقر سالک به وادی حق می‌رسد. اگرچه عبدالقادر در مسئله آزادی اراده به مذهب جبر نزدیکتر است ولی با توسل به نظریه کسب که در میان متکلمان رواج دارد جنبه افراط و تفریط آن را رها می‌کند.

براساس اندیشهٔ او، صفای روح لازمهٔ وجود صوفی است و صوفی کمال نمی‌یابد مگر آنگاه که در مکتب رنج و مصیب پرورش یابد و شیخ حدیثی را از پیامبر نقل می‌کند: «ما پیامبران بنابر درجاتمان با آزمون‌های بسیار احاطه شده‌ایم» آنچه مهم است ثابت قدم بودن در ایمان است تا سرانجام خیر بر شر غلبه کند.^[۸]

بنابه باور او، مردم چهار دسته‌اند^[۸]

• گروه اول نه زبان دارند و نه دل، تابع حواس هستند، توجهی به حقیقت ندارند.
• گروه دوم زبان دارند ولی دل ندارند، سخنان اینان زیبا و دلشان تاریک است و کامجو و عصیان طلبند.
• گروه سوم دل دارند ولی زبان ندارند، آنان مؤمنان راستین هستند که برای سلامت روح اینان سکوت و خلوت بهتر است.
• گروه چهارم که هم دل دارند و هم زبان که مالک حقیقی معرفت خدا و صفات او هستند، اینان به والاترین مرحله می‌توانند دست یابند که همان تالی مقام نبوت است.

عبدالقادر با توجه به مقامات صوفیانه چهار مرحله را به دست می‌دهد^[۸]:

• نخستین مرحله، مرحله ورع است که بنده مطیع شریعت است و تنها به خدا امیدوار و هرگز به مردم دیگر متوسل نمی‌شود.
• دومین مرحله، مرحله حقیقت است که با مقام ولایت یکی است بنده از امر خدا اطاعت می‌کند که خود این اطاعت و انقیاد دو نوع است، اول حفظ انسان از هرگونه گناه آشکار و پنهان همراه با ارضاء نیازهای اولیه، نوع دوم اطاعت از ندای باطن است که همه برای خدا می‌شود.
• مرحله سوم تفویض است و آن زمانی است که بنده یکسره خود را تسلیم می‌کند.
• مرحله چهارم و آخرین مرحله، فناست که خاص ابدال یعنی موحدان راستین و عارفان است.

او در عصر خود تحولی فرهنگی در میان مسلمانان پدید آورد و مردم را از توسل به عمال حکام عباسی بر حذر داشت، و آن‌ها را به تجدیدنظر در رفتار خود و توجه به خدا دعوت کرد.^{[۷][نیازمند منبع]} او در یکی از مجالس وعظ (ثبت شده در کتاب «فتح الربانی») چنین گفت: «تویی که به خویشتن، به مردم به پول و سرمایه به معامله و سلطان و حاکم و دیگر چیزها توکل نموده‌ای بدان که همهٔ آن‌ها به راستی خدای تو شده‌اند!... ای بندگان حلقه به گوش بت ثروت و بت حکومت! بدانید که آن‌ها میان شما و خدای واحد دیوار استواری را ایجاد کرده‌اند. هر کس تصور کند نفع و زیانش در دست غیر خداوند است به راستی بندهٔ خداوند نیست بلکه عبد همان چیزی است که نفع و ضرر خود را از او می‌طلبد.»^[۷]

وی از آن روی که می‌پنداشت در مورد تبلیغ و ارشاد و وعظ، مسئولیت و تکلیف دارد به آن می‌پرداخت. اشتغال او به وعظ و ارشاد و تربیت، مانع از تدریس و ترویج علم و سنت و مبارزه با بدعت و انحرافات توسط او نشد.^[۷] تقی الدین واسطی در «تریاق المحبین» می­گوید: «شیخ در دوران حیات خویش بیشتر به سبب مواعظ شهرت یافتی و فقط بعد از وفاتش بود که خرقه تصوف را بدو نسبت دادند.» بعضی از محققین نقدهایی به این سخن وارد ساخته‌اند.^[۱]

خدمات و فعالیت‌ها

در حالی که در قرن پنجم قمری تصوف و طریقت در حال جدایی از شریعت بودند، عبدالقادر گیلانی به عنوان یکی از سرسخت‌ترین مخالفان این عقاید، در جهت هماهنگی طریقت با شریعت تلاش کرد و اطاعت و پیروی از قرآن و سنت و حاکمیت بخشیدن به آن‌ها را در همهٔ شئون زندگی، اساس همهٔ امور می‌دانست.^[۷]

او تلاش زیادی برای اصلاح تصوف کرد. تلاش‌های او در ابعاد زیر قابل ذکر است^[۹]:

• پالایش تصوف از چیزهایی که با آن آمیخته شده بود و بازگرداندنش به رسالت اصلی، و تبدیل تصوف به یک مکتب تربیتی که هدف اصلی آن کاشتن و زراعت معانی تجرد و دلبریدگی خالص از دنیا و زهد صحیح است.
• حمله به آنانی که از راه تصوف منحرف گشته بودند و آن را وسیلهٔ ظاهرسازی خود قرار داده و معنایش را تغییر داده بودند. وی بدون آنکه از طایفه‌های صوفیه نام ببرد آن‌ها را دسته‌بندی کرد تا خصوصیاتی را که باعث پایبندی تصوف به کتاب و سنت است، را بنمایاند. و هم بدون برانگیختن دشمنی یا ناراحتی امکان اصلاح منحرفان را فراهم سازد. فرقه‌هایی با عنوان‌های اباحیه، متکامله،متجاهله و غیره.
• ایجاد نظام میان طریقت‌های صوفیه و وحدت بخشیدن بین مشایخ آن‌ها؛ او بدین منظور دعوت‌هایی به منظور گردهمایی از مشایخ صوفیه کرد که نخستین گردهمایی آنان در رباط (کائن) واقع در منطقهٔ حلب بغداد انجام گرفت که در آن پنجاه شیخ عراق و کشورهای دیگر شرکت کردند. گام بعد، ایجاد ارتباط با مشایخ طریقت بیرون از عراق بود که بدین منظور گردهمایی شیخ عبدالقادر در ایام حج، با حضور شیخ عثمان ابن منصور قرشی که تربیت مریدان در مصر بر عهدهٔ او بود، شیخ ابومدین مغربی که عهده‌دار توسعهٔ تصوف در مغرب‌زمین بود، و شیخ ارسلان دمشقی که تربیت مریدان و ریاست پیروان طریقت در شام را عهده‌دار بود و نیز شیوخ یمن و شمار زیادی از مشایخ طریقت‌های تصوف اسلامی صورت پذیرفت. از مهم‌ترین نتایج این گردهمآیی ایجاد اتحاد میان طریقت‌های صوفیه تحت رهبری واحد بود. از جمله آثار این گردهم‌آیی در احیاء دین را در موارد زیر برشمرده‌اند^[۹]:
  • وحدت عمل در حرکت صوفیه
  • طریقت‌های گوناگون، مریدان و طلبه‌های سطح‌بالای خود را که شایستهٔ شیخ‌شدن در آینده بودند را به مدرسهٔ قادریه می‌فرستادند. (برای نمونه ابومدین مغربی که مریدش «صالح ابن ویرجان زرکانی» را به نزد عبدالقادر فرستاد و یا شیخ ارسلان دمشقی که به مریدانش می‌گفت «شیخ ما و شما عبدالقادر است.»)
  • ارتباط بین فقه و تصوف را به سمت نزدیکی و ناپدیدی پیش برد، تا جایی که کسی که فقیه می‌شد فقه و تصوف را با هم داشت و این را کامل‌شدن شریعت و طریقت می‌خواندند.
  • خروج تصوف از گوشه‌گیری و عزلت و رویارویی آن با تهدیداتی که متوجه جهان اسلام بود. اخبار به‌جا مانده نشان می‌دهد که مدرسهٔ قادریه نقش اساسی در تجهیز و آماده‌سازی نیروها برای رویارویی با خطر صلیبیون در شام داشت. این مدرسه جوانانی را که به دلیل ورود صلیبی‌ها مجبور به فرار شده بودند را آماده می‌کرد و تحت فرماندهی ورزیده به جبههٔ جنگ باز می‌گرداند.

وی همواره حاکمان خودکامه را مورد انتقاد قرار می‌داد، اما حاکمان با توجه به محبوبیتش در میان مردم، امکان رویارویی با وی را نداشتند. ابن کثیر دمشقی می‌گوید: «امام عبدالقادر هیچگاه از اندرز حکیمانه و انتقاد غیرتمندانه حاکمان و قاضیان غفلت نمی‌ورزید و به سختی سلوک سرسپردگان سلاطین را مورد مذمت قرار می‌داد. و آن‌ها را به صراط مستقیم دین خداوند فرا می‌خواند.»^[۷]

او در عصر خود تحولی فرهنگی در میان مسلمانان پدید آورد و مردم را از توسل به عمال حکام عباسی بر حذر داشت، و آن‌ها را به تجدیدنظر در رفتار خود و توجه به خدا دعوت کرد.^[۷] او در یکی از مجالس وعظ (ثبت شده در کتاب «فتح الربانی») چنین گفت: «تویی که به خویشتن، به مردم به پول و سرمایه به معامله و سلطان و حاکم و دیگر چیزها توکل نموده‌ای بدان که همهٔ آن‌ها به راستی خدای تو شده‌اند!... ای بندگان حلقه به گوش بت ثروت و بت حکومت! بدانید که آن‌ها میان شما و خدای واحد دیوار استواری را ایجاد کرده‌اند. هر کس تصور کند نفع و زیانش در دست غیر خداوند است به راستی بندهٔ خداوند نیست بلکه عبد همان چیزی است که نفع و ضرر خود را از او می‌طلبد.»^[۷]

در کتاب «قلائد الجواهر» نقل شده‌است^[۱۰]:

هنگامی که المقتضی لامر الله خلیفهٔ عباسی مقام قاضی القضاتی بغداد را به آدم بی‌کفایتی مانند ابوالوفا یحیی بن سعید سپرد، حضرت عبدالقادر در نماز جمعه‌ای که خلیفه نیز در آن حضور داشت، خطاب به او گفت: ای خلیفه! تو که آدم بی‌کفایت و نامقبولی را به مقام قضاوت و رسیدگی به مظالم مردم گماشته‌ای در فردای قیامت و به هنگامم حضور در محضر حضرت حق و بررسی نامهٔاعمالت چه جوابی برای گفتن خواهی داشت؟ خلیفه از سخنان صادقانه و خیرخواهانه و در عین حال غیرتمندانه امام عبدالقادر منفعل گردید و فردای همان روز دستور عزل قاضی القضات را صادر نمود.

مجالس موعظهٔ او در مدرسهٔ قادریه رونق فروانی می‌یافت. گاه چنان جمعیت زیادی در مجالس موعظهٔ او حاضر می‌شد که مجبور می‌شد در مکان‌هایی خالی در خارج از بغداد سخن بگوید. مردم با اسب و قاطر و الاغ نزدش می‌آمدند و در حاشیهٔ مجلسش چون دیوار می‌ایستادند. برخی از مورخین گفته‌اند که در مجلسش حدود هفتاد هزار نفر حاضر می‌شدند و کلامش گوش می‌کردند.^[۹]

وی از ابوغالب باقلانی و احمد بن مظفر بن سوسن تمار و ابوالقاسم بن بیان و جعفر بن احمد سراج و ابوسعد بن خشیش و ابوطالب یوسفی و دیگران حدیث شنید.^[۲] ابوسعد سمعانی و عمر بن علی قرشی و حافظ عبدالغنی و شیخ موفق‌الدین ابن‌قدامه و شیخ علی بن ادریس و احمد بن مطیع باجسرائی و محمد بن لیث وسطانی و اکمل بن مسعود هاشمی و دیگران از وی حدیث شنیدند.رشید احمد بن مسلمه با اجازه از او روایت کرده‌است.^[۲]

در اصول و فروع فقه و تصوف تألیفات زیادی به وی منسوب است.^[۲] دیوان شعر او به «دیوان غوث اعظم» معروف است. وی در شاعری متخلص به «محیی» است.^[۲]

وی دیدارهایی با جماعتی از زاهدان وقت کرده بود و با عارفان بزرگی در ایران و عراق رایزنی می‌کرد.

 

 

آثار و تالیفات

در اصول و فروع فقه و تصوف تألیفاتی به او منسوب است. از آثار وی^[۲]:

 

• بشائر الخیرات (در دعا و اوراد)؛^[۲][۶]
• الغنیة لطالبی طریق الحق یا غنیة الطالبین لطریق الحق، در تصوف (مجموعه­ای از مواعظ وی)؛
• الفتح الربانی و الفیض الرحمانی، در تصوف^[۲] (شامل ۶۲ مجلس وعظ از وی و مربوط به سال‌های ۵۴۵-۵۴۶ قمری)^[۱]؛
• جلاء الخاطر فی الباطن و الظاهر، و الکبریت الاحمر، در صلوات بر پیامبر اسلام؛^[۲]
• فتوح الغیب، در تصوف (مشتمل بر ۷۸ مجلس وعظ از وی؛ در پاره‌ای موضوعات که فرزندش شیخ عبدالرزاق بعد از وی گردآوری نموده، و نسبنامهٔ پدرش را به آن ضمیمه کرده‌است.)؛^[۱]
• ملفوظات قادریه؛^[۲]
• الفیوضات الربانیه فی الاوراد القادریه (مجموعه‌ای از مناجات)؛^[۲]
• ملفوظات گیلانی؛^[۲]
• سر الاسرار و مظهر الانوار فیما یحتاج الیه الابرار؛^[۲]
• آداب السلوک و التوصل الی منازل الملوک؛^[۲]
• تحفة المتقین و سبیل العارفین؛^[۲]
• حزب الرجاء و الانتهاء؛^[۲]
• یواقیت الحکم؛^[۲]
• معراج لطیف المعانی؛^[۲]
• المواهب الرحمانیه و الفتوح الربانیه (در مراتب اخلاق پسندیده و مقامات عرفانی)؛^[۱۱]
• جلال الظاهر (مجموعه‌ای از مواعظ)؛^[۱۲]
• دیوان غوث اعظم، دیوان شعر؛

کرامات منتسب

کرامات و افسانه‌های بسیاری به او منتسب شده‌اند، با این حال در انتساب این رفتارها و سخنان به عبدالقادر اطمینانی وجود ندارد.

در بهجة الاسرار آمده که وی در جمع مشایخ گفته‌است: «قدم من بر گردن تمام اولیاء است.»^[۱۳] در نفحات الانس جامی آمده‌است که: «از شیخ عبدالقادر پرسیدند که: سبب چه بود که لقب شما محی الدین کردند، فرمود که روز جمعه­ای از بعض سیاحات به بغداد می­آمدم با پای برهنه، به بیماری متغیر اللون نحیف البدن بگذشتم، مرا گفت السلام علیک یا عبدالقادر! جواب گفتم، گفت نزدیک من آی، نزدیک وی رفتم، گفت مرا باز نشان، وی را بازنشاندم، جسد وی تازه گشت و صورت وی خوب شد و رنگ وی صافی گشت. از وی بترسیدم، گفت مرا نشناسی؟ گفتم: نه، گفت: من دین اسلام هستم، همچنان شده بودم که دیدی، مرا خدای تعالی به تو زنده گردانید. انت محی الدین!»^[۱۴]

کتاب‌هایی که کرامات و خوارق عادات او را برشمرده­اند فراوانند، از جمله آنان^[۱]:

• بهجة الاسرار علی بن یوسف الطنوخی.
• خلاصة المفاخر فی اختصار مناقب الشیخ عبدالقادر امام یافعی مؤلف مرآة الجنان.
• قلائد الجواهر اثر محمد بن یحیی التاوفی.
• نفحات الانس عبدالرحمن الجامی

از جمله کرامات و افسانه‌ها درباره او این است که مادرش در سن ۶۰ سالگی بدو حامله شد و در ماه رمضان این طفل شیر نخورد.^[۱] از مادرش (ام‌الخیر) نقل شده‌است که: «وقتی عبدالقادر را به دنیا آوردم در ماه رمضان هنگام روز شیرم را نمی‌نوشید. یکبار هلال ماه رمضان پوشیده ماند، نزد من آمدند و از من در مورد او (یعنی حضرت عبدالقادر) سئوال کردند به آن‌ها گفتم که او امروز شیر نخورد، سپس روشن شد که آن روز از روزهای ماه رمضان بود.» این موضوع در سرزمینشان زبانزد شد و گفته شد که از سادات فرزندی زاده شده‌است که در روزهای ماه رمضان شیر نمی‌نوشد.^[۹]

همچنین آمده‌است که در نوجوانی چون قصد بغداد کردی، خضر (از پیامبرانی که به باور شیعیان زنده‌است و ظهور خواهد کرد) او را اذن ورود ندادی و هفت سال در کنار دجله او را تعلیم و تربیت دادی و بعد از آن اذن ورود به بغداد یافت.^[۱]

از فرزندش شیخ عبدالوهاب روایت شده‌است که پدرش چهل سال برای مردم سخن گفت و موعظه کرد و آنچه را که می‌گفت چهارصد دانشمند و دیگران می‌نوشتند. از عبدالقادر روایت شده‌است که گفت: «آرزوداشتم که مثل همان اوایل دربیابان‌ها باشم، هیچکس را نبینم و کسی مرا نبیند. سپس گفت: خدای عزوجل ازمن خواست تا به خلق سود برسانم پس بردست من بیش از پانصد یهودی ونصاری اسلام آوردند و بیش از صدهزار عیار و سلاحدار بر دستم توبه کردند و این خیری کثیر بود.»^[۹]

روایت شده که در یکی از سال‌ها رود دجله طغیان کرد تا جایی که شهر بغداد در خطر افتاد، مردم نزد عبدالقادر رفتند از او یاری خواستند. او به کنار دجله رفت و عصایش را بر زمین زد و گفت «تا اینجا» و آب در همان زمان کم شد.^[۹]

عمر بزاز آورده‌است: «روز جمعه پانزدهم جمادی‌الاول سال ۵۵۶ همراه با شیخ عبدالقادر به مسجد جامع رفتم، دیدم که هیچکس به او سلام نکرد. در دلم گفتم <عجیب است ما هر جمعه به خاطر ازدحام مردم در اطراف مردم با مشقت وارد مسجد می‌شد یم> هنوز این فکر در سرم جریان داشت که شیخ به من نگاه کرد و لبخند زد و مردم به سوی او هجوم آوردند که به او سلام کنند. تا حدی که بین من و او قرار گرفتند. من در دلم گفتم که حالت قبلی بهتر از این حالت بود. ایشان فکرم را دریافت و گفت:<ای عمر این چیزی است که خودت خواستی>.»^[۹]

از احمد ابن شافع جیلی نقل شده‌است که گفت: «با سرور خویش عبدالقادر در مدرسه نظامیه بودم فقیهان و درویشان بر او گرد آمده بودند. ایشان در مورد قضا و قدر سخن می‌گفت. در هنگام صحبت ماری بزرگ از سقف بر دامنش افتاد و در نتیجه تمام حاضران از دور او فرار کردند و کسی جز خود ایشان باقی نماند. مار به درون لباس شیخ خزید، روی بدن او خزید تا به یقه اش رسید و رو به طرف گردنش کرد. با این همه شیخ سخن خود را قطع نکرد و حالت نشستنش نیز تغییر نیافت. مار بر زمین فرود آمد و بر قامت خویش در پیشگاه او راست ایستاد. سپس صدائی از خود بیرون آورد و با کلامی که ما آنرا نفهمیدیم با ایشان سخن گفت و سپس رفت. مردم به طرف حضرت عبدالقادر بازگشتند و پرسیدند: مار چه گفت؟ ایشان فرمود: مار گفت من عده زیادی از اولیا ء را آزمایش کردم ولی ثبات و مقاومت تو را در آنها ندیدم. من هم به او پاسخ دادم: وقتی که تو روی من افتادی من داشتم در مورد قضاء و قدر سخن می‌گفتم. آیا تو، کرم کوچک را چیزی جز قضاء و قدر حرکت می‌دهد؟»^[۹]

کرامات زیادی به شیخ گیلانی نسبت داده می‌شود که شفای ناقص مادرزاد، مفلوج، و ابرص از آن جمله‌اند و حتی گفته شده که مرده را به اذن خدا زنده می‌کرده‌است.^[۸] مشهور است که از آنچه در دل دیگران می‌گذشت سخن می‌گفت و آنچه که در درون آدمیان نهفته بود را می‌دید.^[۹]

جایگاه و پیروان

او که امام سلسله قادریه و صوفیه‌است، مذهبش در جای‌جای ایران و برخی از دیگر کشورها از جمله هندوستان و ترکیه (ممالک عثمانی) و برخی از کشورهای عربی و بلاد اسلامی رواج یافت و همچنان نیز گروه‌هایی از عرفاً به این طریقه تعلق دارند.^[۷][۶]

نویسندگان و شاعران زیادی در منقبت و ستایش وی قلم‌فرسایی کرده‌اند که از آن جمله می‌توان به شیخ عثمان سراج الدین نقشبندی و شاعر نامدار کرد شیخ رضا طالبانی و سید محمد طاهر هاشمی (سیدزاده هاشمی)شاعر، خوشنویس و نویسنده اشاره کرد.^[۷]

منابع 

• دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامهٔ دهخدا
• شی‍مل، آنه ماری، ابع‍اد عرفانی اسلام، ته‍ران: دفت‍ر نش‍ر فرهن‍گ اسلامی، ۱۳۷۴، ISBN 978-964-476-027-3.
• زرین‌کوب، عبدالحسین، جس‍تج‍و در تص‍وف ایران، ته‍ران: امی‍رکب‍یر، ۱۳۵۷، ISBN 978-964-00-0239-1.
• توکلی، محمد رئوف، تاریخ تص‍وف در کردست‍ان، ته‍ران: توکل‍ی، ۱۳۷۸، ISBN 964-91903-7-6.
• معصوم شیرازی، محمد، طرائق الحقایق (نوشتهٔ: مع‍صوم عل‍یش‍اه، مح‍مد مع‍صوم‌بن زین‌الع‍ابدین)، تهران. شمارهٔ کتابشناسی ملی: ۱۶۵۲۷.
• قلائد الجواهر.
• جامی، عب‍دالرحم‍ن‌بن احم‍د، نف‍حات الانس من حض‍رات الق‍دس (بت‍صح‍یح و مق‍دمه و پی‍وست مه‍دی توحی‍دی‌پور)، ته‍ران: عل‍می، ۱۳۷۵، شماره کتابشناسی ملی: م۷۵-۱۰۱۴۷.

• ندوی، ابوالح‍سن عل‍ی. آشن‍ائ‍ی با شخ‍صی‍ت و افک‍ار: امام عب‍دالق‍ادر گی‍لانی. ته‍ران: دفت‍ر نش‍ر فرهن‍گ قرآن، ۱۳۶۳. شماره کتابشناسی ملی: م۷۰-۵۳۸۵.
• احمد الشامی، صالح. پندهای امام عبدالقادر گیلانی. سنندج: تافگه، ۱۳۸۸. شماره کتابشناسی ملی: ‎۱‎۹‎۰‎۹‎۶‎۱‎۱.
• صادقی، عل‍ی‌اشرف. پی‍ر گی‍لان: شامل آرا - افک‍ار و زنده اشع‍ار حض‍رت غوث‌الاعظم سی‍د مح‍ی‌الدین عب‍دالق‍ادر گی‍لانی. تهران. شماره کتابشناسی ملی: ۱۰۰۶۲.
• شج‍اعی، حی‍در. اسم اعظم. تهران: فهرست، ۱۳۸۸. ISBN 978-964-6351-26-4.
• صادقی، عل‍ی‌اشرف. تذکره الق‍ادریه: شن‍اخت حض‍رت شاه سی‍د مح‍ی‌الدین عب‍دالق‍ادر گی‍لانی الح‍سن‍ی الح‍سی‍نی الع‍لوی از دیدگاه عرفاآ بزرگان و مورخی‍ن. تهران: عل‍ی‌اشرف صادقی، ۱۳۸۲. ISBN 964-06-4050-6.
• صالح، احمد الشامی. در محضر عبدالقادر گیلانی (وصایا و مواعظ شیخ‌عبدالقادر گیلانی رحمه‌الله). سنندج: انتشارات کردستان، ۱۳۸۸. ISBN 978-964-980-028-8.
• جم‍یل‌ابراهی‍م حب‍یب. وصایا و مک‍اتی‍ب شی‍خ عب‍دالق‍ادر گی‍لانی. تهران: احسان، ۱۳۷۷. ISBN 964-5956-82-X.
• زرین‌کوب، عب‍دالح‍سی‍ن. ارزش میراث صوفیه. تهران: امیرکبیر، ۱۳۷۸. ISBN 964-00-0066-3. (صفحهٔ ۱۶۴ تا ۱۷۱)
• جیلانی، عبدالقادر. دیوان کامل شیخ عبدالقادر گیلانی قدس سره. سنندج: پرتوییان، ۱۳۸۳. ISBN 964-06-2696-1.
• جیلانی، عبدالقادر. گلچینی از غزلیات منسوب به امام عبدالقادر گیلانی. تهران: احسان، ۱۳۸۶. ISBN 964-356-601-3.
• مدح شی‍خ عب‍دالق‍ادر گی‍لانی (قدس سره): (از زبان شع‍رای کرد). سنندج: پرتوییان، ۱۳۸۸. ISBN 964-9926-17-8.

 

ایل کلهر بزرگترین ایل کورد ( کوردان کــەڵـهوڕ) " سرزمین اسطوره ای شاهنامه فردوسی "

 

ایل کلهر به عنوان بزرگترین ایل کُرد » به نقل از آقای اردشیر کشاورز در مقاله ای به نام ـ واقعیت تاریخ و ایل کلهر_ـ در هفته نامه ی سیروان ، شماره 367 ، سال هشتم ، 84/11/1 ـ براساس تحقیقات چند ساله ی معتبرترین دانشگاه آمریکا ( هاروارد ) بزرگترین ایل کُرد در کردستان است « که در طول تاریخ نقش مهمی در تحولات کردستان ، ایران و عثمانی داشته است . 

 

اگر کردستان ایران را به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم کنیم ، و حدود آن را نواحی کامیاران در نظر بگیریم مسکن اولیه ی ایل کلهر همراه با گوران بزرگ در نواحی مرز بین این دو منطقه یعنی نواحی دامنه های شاهو قلعه ی پلنگان و دیگر نواحی این منطقه حضور داشته اند و در کردستان عراق نیز به طور سنتی در اطراف شهر زور خانقین کلار و دیگر نواحی گرمسیری جنوب کردستان عراق حضور داشته اند پس طی یک سری حوادث و اتفاقات به جنوب شاهراه کرماشان ـ خانقین نقل مکان کرده و ساکن شده اند و مرکز اصلی ایل امروز در این جا می باشد ولی طوایف کلهر امروزه در تمام کردستان ایران و عراق به طور پراکنده و گاه متمرکز در تمام شهرهای کُردنشین ایران و عراق از جمله سقز ، بوکان ، مهاباد ، ارومیه ، ماکو ، سنندج ، ایلام ، مهران و در عراق در سلیمانیه ، کرکوک ، کلار ، حلبچه ، نواحی گرمیان زندگی می کنند. اکنون قسمت اعظم ایل در استان کرماشان ساکن است.

ایل کلهر یکی از شعب اصلی کرد ایرانی و از کهن ترین طوایف غرب ایران است. در بعضی از کتب مشاهده می شود که نویسندگان کوشیده اند تا با دلایل بی اساس قوم کلهر را غیر ایرانی و حتی یهودی معرفی نمایند.نظر به اینکه کتب قدیمی و سفرنامه های جهانگردان و روایتهای سنتی رایج در میان ایل کلهر این مدعا را به اثبات می رساند که ، ایل کلهر در غرب ایران از جایگاه کهن و اصیلی بر خوردار بوده است این قوم زمانی بر سرزمین بابل و روزگاری نیز بر بغدادمقر خلافت عباسیان و با نام سرزمین کلهرستان حاکمیت داشته اند.یعنی چیزی غیر از آنکه امروزه تصور می کنیم.

کلهرها از زمان باستان تا کنون نامشان موجود بوده است و لی تا به حال کسی تاریخی جامع و منسجم راجع به این قوم که به دور از اغراض شخصی باشد تالیف ننموده است.این قوم از روز گار شاه اسماعیل اول بنیان گذار دولت صفوی تا قرن حاضر پیوسته با حکومتهای مرکزی و پاره ای دول بیگانه ارتباط داشته است و همواره با شهامت و ثبات قدم سخت ترین حوادث را تجربه نموده اند.

ایل کلهر در فتح مصر ، شام , فلسطین و دفع تجاوز افغانهای هراتی و جلوگیری از تجاوزات پی در پی دولت عثمانی و اعراب به مرزهای غربی ایران و تامین نیروهای مسلح نقش بسزایی داشته است خصوصا در جنگ هشت ساله عراق با ایران در صف مقدم سپاه ایران برای دفاع از آب و خاک جان نثاری ها کرده اند.تاریخ راستین کلهر را باید از این دیدگاه رویت نمود که پایه ای از عظمت و اقتدار است . با شروع جنگهای ایران و عثمانی از مان صفویه تا عصر قاجاریه عملکرد این ایل با سران آن در تاریخ جنگها و فتوحات ثبت و ضبط گردیده است.

عماد الدین دولتشاهی با تعلیم الفبای اوستایی و ترجمه تازه ای از یشتها نکات جالبی از زوایای تاریک منطقه غریب ایران را روشن می کند . وی با ترجمه متن هایی از اوستا منطقه غرب ایران از قصر شیرین تا ایلام و کرمانشاه و مخصوصا " گیلانغرب " که مرکز ایل کلهر است محل زنگی اقوام اسطوره ای ایران معرفی می کند.او با ریشه یابی واژه های اوستایی و تطبیق انها با اسامی جایها در این خطه از کشورمان به این نتیجه می رسد که جای ایران اسطوره ای که در شاهنامه مطرح است غرب ایران امروزی است.

دولتشاهی در کتاب جغرافیای غرب ایران یا کوههای ناشناخته اوستا ، اسامی جایهایی مثل ( زواره کوه ، هفت آشیان ، زویری ، مِرِگ ، مانِشت ، گواور، تجر ، سر و ناو ، کبیر کوه و غیره ...)ا که هم اکنون به همان اسامی نامیده می شوند به اقوام اسطوره ای ایران (پیشدادیان و کیانیان )منتسب می کند. چون تمامی این جایها در حوزه حضور گویش کلهری قرار دارند ، بی ربط نیست اگر بگوییم ایل کلهر که از زمانهای دور در همین منطقه می زیسته یکی از استوار ترین ریشه های قومیت ایرانی است.[1]

صاحب نظران , محققین و مستشرقین و ایران شناسان غیر ایرانی متفق الرای ند: کلهر ها از قدیمی ترین طوایف ایرانی هستند که در غرب ایران سکونت داشته اند و در طول در طول تاریخ مرزبانان وطن دوست و ایران خواه بوده اند.چه قبل از ظهور اسلام که با انتساب نژاد خود به پهلوانان شاهنامه این پیوند را پاسدار بوده اند.[2]

راولینسون درباره قدمت و موقعیت ایل کلهر با صراحت اذعان میدارد ((کلهر ها یکی از قدیمی ترین ایل کردستان میباشند ، به عنوان یکی از طوایف منطقه شناخته شده اند. ایل کلهر همانطوری که امروزه زادگاه بسیاری ازدانشمندان وهنرمندان غرب ایرا ن است . در گذشته های دور فرهاد کوه کن مشهور به "فرای" را از خود دانسته اند.چنانکه صاحب شرفنامه می نویسد.:"نهنگ دریای محنت و پلنگ کوهسار مشقت , فرهاد که در زمان خسرو پرویز ظهور کرده از طایفه کلهر است." این سخن روایت سینه سینه مطلعین ایل را که جوانان کلهر بر قله های زاگرس آتش افروز جشنهای باستانی و حامل تندیس ها ی هنری و مذهبی بر صخره گاه های صعب العبور بوده اند را قوت می بخشد.

۲- ایل کلهر براساس تحقیقات چند ساله ی معتبرترین دانشگاه آمریکا ( هاروارد ) بزرگترین ایل کُرد در کردستان است . که در طول تاریخ نقش مهمی در تحولات کردستان ، ایران و عثمانی داشته است . 

حال با ذکر این نکته که مناطق کلهر نشین » گیلانغرب ، اسلام آباد ، ایوانغرب ، بخش هایی از سرپل ذهاب ، سومار ، نفت شهر ، ماهیدشت ، برخی نواحی کرماشان ، قصرشیرین « بخشی از مناطق کلهر زبان است که از بیجار در شمال تا مهران در جنوب و در شرق از کرماشان ماهیدشت تا خانقین در غرب را شامل می شود. زبان ایل کلهر کُردی با گویش کلهری است که گویش مستقلی می باشدکه جزو هیچ یک از گویش های لکی یا سورانی یا هورامی نمی باشد و خود به لهجه هایی تقسیم می شود. ایل کلهر در طول تاریخ خود مورد بغض و کینه ی کُردستیزان قرار گرفته است که می توان اقدامات مغرضانه را علیه ایل در سه دسته مورد بررسی قرار داد :

الف : اقدامات سیاسی ـ نظامی :

1- تجزیه ایل کلهر و تبعید طوایف مختلف آن که از زمان ترکمانان و صفویه شروع شده و تا زمان قاجار و حتی دوره پهلوی ادامه داشته و طوایف زیادی از این ایل به نواحی خارج از کردستان از جمله قزوین ، قم ، سیستان ، کرمان ، شمال خراسان تایباد نواحی شمالی افغانستان ، خوزستان ، فارس ، لرستان ، گیلان ، مازندران ، گرگان و ... تبعید شده اند.اخرین حرکت از این دست اقدامات رضاخان بود که در راستای تخته قاپو ایلات و عشایر ، تغییراتی اساسی را در ساختار سیاسی و اجتماعی ایل کلهر به وجود آورد حتی نام ایل کلهر را به ایل باوندپور تغییر داد

2-اقدامات نظامی : که  بارها و بارها توسط ارتش ایران و عثمانی مورد هجوم قرار گرفته و حکومت های خودمختار و مستقل مانند (حکومت ذوالفقارخان کلهر در بغداد در زمان صفویه ) سرنگون شده و از بین رفته است.

3-تبعید و کشتن بزرگان ایل مانند کشته شدن ذوالفقار خان ... یا تبعید چندساله و زندانی شدن بزرگان مانند زندانی شدن خان منصور یا عباس خان قبادیان که باعث فروپاشی قدرت ایل در زمان های خاصی شده است . رضا خان در راستای تصفیه ایل از روسای قدرتمند ، خانواده عباس خان قبادیان کلهر نوه داودخان ایلخان مقتدر ایل کلهر که به سرخس تبعید نمود و خود او را تحت الحفظ در تهران نگاه داشت.و نهایتا پسرش محمدرضا در سال 1336 در یک تصادف ساختگی در خیابان شانزه لیزه فرانسه باعث مرگ او و همسرش شد.

 در ذیل اشعار مربوط به جمع آوری قشون درمیان ایلات  توسط داودخان کلهر در جنگ  نوبران ساوه حمله  برای فتح تهران ،که به زبان کردی است می آوریم .

 

«حکــمی نویسا والی(پیشکوه) بحر و بَر _ نازارِعزیز له چاو عزیز تر

 اردو کـــشی کن لشکر بین جم  _  تا و شیخ عزل بی زیاد وکم  

شــش هزار نفر تفنگچی سوار _ چیونه پور وید کید وسپادار 

حکـــمی نویسا نظر علی خان _  پور بختیار پشتکوه لکستان

ضرب شش روزه له قلعه گیلان _ تمام حاضـــــر بون جمع دلـیران

ی طرف نیوسا شیرخان صمصام(سنجابی) _  فتاح بیگ جاف شیر خوش کلام

کرند وگوران هر دوکن ابـــلاغ   _  مردان جنگی درون پر لــــه داغ

با ورین نـــصف اردو شش هزار  _  مردان جنگی تفنگچی ســــــوار

مردان ایوان کــــــلی سـراســر _ بیداغ بکیشــــون یک هزار نفر

حکــمی نیویسا توشمال صی عباس  _  طایــــفه قولیوند مردان نامخاص

مردان جنــــگی تفنگچی ســوار _  تمام داخل بــــون و اردو هزار

تفنگچی سوار منشی یکــــسر   _فردا حاضر بون و اردو لشکر

ابلاغ کن تمام طایفه اربه خور _ شیران جنگی مردان ،دلاوَر

لو دم ابلاغ دن طایفه منصور _ عزیز یوز باشی له دعوا مشهور

محمود وقاسم کمر شاوازخان _  کله پا ،قوچمی سالار سالاران

 

سالار سلطان منصور لشکر_ مرد کله جوب تماماً یکســــر

حکمی نویسا پی تنگ شوان_  قلعه زویری پیدان بو عیان

 

حکمی نویسا شـیران کرگا  _ سالار سالاران مشهور له دعوا

سواره ویــتان تمام کن خور  _  بیون و پیش جنگ وجلو لشکر

 

(( گرگیـــن و قادر ، کریم و قباد _  بگزاده گیلان کُل بان و امداد 

  نامدار فتاح بگ له دعوا مشهور _ ویش تدارک کی پری شر وشور  

ســواره  گیلان  تماماً  یکـــــسر _ فردا  حاضر  بون  وارد و لشکر ))

1_ گرگین خان و کدخدا قادر موسی بگ از بزرگان تیره صید بگ گیلانی روستای شیخ سرخدین کدخدا داوود قادری ..

کریم شیربگ و قباد از نوادگان وسین بگ ابن جهان بگ گیلانی  (مقبره 1046 ق عبداللە بیگ ابن مراد بگ من طایفه گیلانی بگزاده)  

کدخدا نامدار فتاح بگ گیلانی فرزند کدخدا  فتاح بگ گیلانی کلهر گورسفید 

 

طایفه پیرگه ناصــــــر احمد _  مایخان وصفر شیران ســـرحد

طیپ شیرزادی عظیم و جوهر _عزیز آقا خان داوی دلاورس

واره ویتان تمام بدن سان _  تمام حاضر بون واردو گیلان

اعلان دا تمام وگیشت سرداران_  کدخدا علیمحمد(ریوتوند)مرد روی/

میدان عزیز و امین چیون شیران نر _ علی رضا ونی یک له یک برتر

لــو دما فرما قوچی ای _ ضیــــغم ضیغمان له بی خور

پور میر آخور مصطفی زرگوش _ له دشمن بی باک له میدان خروش

سواره زرگوش گیشت بکن خور _ وید له سر سان بید وینه شیر نر

فرما شاطری پریم کن خور   _ پی ایل راون صارم لشکر

نویسا صارم له مرگ بی خور   _  آماده ویت کید چیون شیران نر 

صارم عشایر ویت بکر حاضر  _ امروز بخروشه جیور وینه نادر

حیدر خان ذوله سیف لشکرن  _ اطلاع دن وپی ایو بی خورن

هواس غلام ایل بیگی جمیر _  ور نقدعلی مرد با شمشیر

سواره ذوله جمیر کن خور _ طایفه ترکاش جمع بکن لشکر

فرما یک نامه اب طلا خط  _ چنی خانمحمد فتح سلطنت

ایل همه وند له پا تا و سر _ مردان جنگی شیر دلاور

چیون روز عاشور،صارای کربلا _ گیلان هات و تنگ له سرمه سپا

چیون دریای جیحون پر بی له لشکر  _   سی پـــــــنج هزار مرد دلاور

بوینه تگرگ واده   شیرا سرحد نداشتن قـــــــرار

جوق جوق وطیپ طیپ آما وگیلان  _ گیلان مــــوج مدا له نره شیران

طیپی کاظم خانی شـــــیران پر فن _ له روز دعوا وینــــــه تهمتن

طیپی هارون آبادصاحب عقل وهوش _  له عرصه میدان دایم هان له جوش

طیپی له شیرگ  خانــــــان کبیر  _   شیران نــــــیکو مردان دلیر

طیپی کله جوب مردان پر پوش_   له عرصه میدان آمان نخروش

طیپی له گرگی طیپی کمر زرد _ طیپی له شوان شیران نبرد

طیپ زنگنه ایل هرســـــــــــم  _ صاحب تفنگچی شیران ارقم» 

------------------------------------------------------

تاریخ مملو از عبرت و سرگذشت بزرگ مردانی است که جز نام نیک آنها امروز خبری نیست و دلاور مردانی چون داوود خان کلهر که مایه فخر نه تنها گیلان غرب بلکه غرب کشور می باشد بر کسی پوشیده  نیست. 

گیلانغرب قدمت و پیشینه ی اسطوره ای تاریخی 7000 ساله دارد..

گیلانغرب ، گیەڵان = gyallan  است ، نه گیلان = gilan

 گیلان غرب با  قدمتی به روایت  تاریخ  کهن  ایل کلهر ...

 

 

 

کــوردان  کـــەڵــهـــوڕ

 

تحقیقات و مستندات تاریخی گرد آوری شده توسط آقای اردشیر  کشاورز در خصوص پیشینه ی تاریخی منطقه گیلان و طایفه گیلانی از قدیم الیام به همین نام ( گیه لان)  که  هشت سال قبل از کشف و رونمایی قبور اجداد طایفه گیلانی کلهر که اسم طایفه گیلانی و گیلان  1189_ 986 _559 سال قبل ,یعنی در تواریخ 247  _ 451 و 877 هجری قمری   بر روی آنها حک شده  ، این  مطالب را منتشر کرده است..

 

در سال هایی دور در کتابی به نام کرمانشاهان و تمدن دیرینه ی آن ذیل تشریح مباحث مربوط به شهرستان گیلان غرب بند ۳ وجه تسمیه و سابقه ی تاریخی آن آمده بود » که نام این ناحیه در گذشته امله بوده است ، در زمان رضاشاه به واسطه ی شباهت جنگل های انبوه و وجود برنج زارهای آن به جنگل و برنج زارهای گیلان نام آن به گیلان غرب تغییر یافته است- البته نویسنده ی محترم در ارجاع به مستند مربوطه صفحه ی منابع و یادداشت های فصل نهم ردیف ۶ ـ به منبع سازمان برنامه و بودجه سمینار بررسی مسایل جامعه ی عشایری ایران ـ کرمانشاهان از ۲ الی ۵ تیرماه ۱۳۵۵ ش ، جلد دوم ص ۲۶ اتخاذ سند کرده اند ،

 گو این که اقدام نویسنده از نظر علمی درست ، اما کنکاش بیشتری را با توجه به کتاب تحقیقی اختصاصی کرمانشاهان و تمدن دیرینه ی آن ایجاب می کرد ، موضوع از همان سال ها به اصطلاح بیخ پیدا کرد به جراید کشیده شد و بعد هم به مراکز فرهنگی دیگر و علیرغم توضیحاتی که در ارتباط باموضوع و نادرست بودن آن داده شد ،البته تخم لقی که کاشته شده ثمره ی خود را داده است و پژوهش ها و تحقیقات سبک و بی مایه ای که نه از سرحوصله و صداقت علمی بلکه جهت رفع نیازهای فوری و آنی باب روز شده است به این مورد بی محتوا ومبنا دامن زده است،

 و لذا جلوگیری از نشر بیشتر آن مقدور نیست و اما لازم است هرچند گاهی موضوع را یادآور اذهان عمومی جامعه کرد تا به کلی بیان توضیحات وجه تسمیه ی ناصحیح گیلان غرب بر واقعیت و حقیقت امر غالب نشود و لذا حدوث امر و نگارش این وجیزه برهمان روال و اندیشه ی پیشین  باز گردد، در هر حال نگارش کلمه ی ( امله ) بدون آوانگاری وحرکات سه گانه و اعراب در کتاب موصوف به جای ( عَملَه ) به کارگیری یک کلمه ی ناصحیح است .

 چرا که ( عمله )= مجموعه ی مردمانی سیار و چادرنشین را گویند که در سفر و حضر خان ـ رئیس ایل ـ ایلخان و یا والی را همراهی می کنند و در اصطلاح عرف عشایری ( پشت ماله ) و یا ( قیطول ) هم معنی می دهد. مانند عمله قشقایی که هم همراهان و ابواب جمع ایلخان قشقایی معنا می دهد و هم یکی از طوایف عشایری ایل قشقایی است .

مانند ( عَمْلَه ) یکی از طوایف شهرنشین شده لرستان در خرم آباد که مردمان کمالوند را پدید آورده و در سیاحت نامه ی مسیوچریکف از آنان یاد شده است و برهمین قیاس مانند ( عمله ) والی پشتکوه ،( عمله ) داودخان امیر اعظم ایلخان بزرگ ایل کلهر و لذا اطلاق ( عمله ) آن هم با این املای ناصحیح ( امله) به محل و مکان ثابت ناصحیح است .

 ۱- چنانچه در خاطرات علی اکبرخان سردار مقتدر سنجابی می خوانیم : » عمله داوودخان در محل موسوم به " ویژه نان " مستقر بود ، در یک فرسخی عمله قریب دویست سوار کلهر دلیرانه مقاومت کردند. ایستادگی و سرسختی یک ساعته ی کلهرها برای کوچ دادن (عمله ی ) خود بود که قسمت عمده ی اثاثیه و تمام زن و بچه ی خویش را از میدان خطر خارج ساختند و لذا ( عمله ) در آن مقطع رخ داد حوادث در محلی به نام _( ویژه نان ) مستقر بوده ، در روزگاری دیگر در اطراف قلعه ی اسطوره ای وتاریخی گیلان در جلگه ی گیلان با همین نام و در جاهایی دیگر در تغییر فصول سال و در تابستان ها بیشتر در (سراب سرگو قمگه ) در حواشی گواوور مستقر می شدند....)

۲- چنانچه سر ـ هنری ـ راولینسون افسر نظامی سیاسی استعماری انگلستان واحد خدمت هنگ سیخ در هندوستان که به عنوان مستشار نظامی بهرام میرزایی معزالدوله در زمان سلطنت محمدشاه (۱۲۵۰ -۱۲۶۴ هـ . قمری یعنی ۱۹۰سال پیش ) از طریق دیره به گیەڵان سفر کرده است و به واسطه ی برف گرفتگی بلندی های (چله) که او (چیله) نوشته اند آورده است : گیلان توسط ماژوررنل به جای کُلُنی بر روی نقشه ترسیم شده و مسیر اسکندر به طرف شوش راماژور از گیلان نوشته .....)

۳ - و در جایی دیگر می نویسد : » با پایین رفتن از ارتفاعات  سنبله جاده در حدود ۱۶ کیلومتر  به سمت جنوب شرقی در  امتداد  جلگه ی گیلان  و به طرف خرابه های دهکده ای به همین نام   (گیەڵان)   پیش می رود، جلگه ی گیلان در میان ارتفاعات سنبله و اناریش قرار گرفته و از نهر قابل توجهی که بین قصرشیرین و خانقین به حلوان می پیوندد ، آبیاری می گردد ، در این جلگه کشت برنج به حد وفور رواج دارد و خرابه های  گیه لان در چند فرسخی ضلع جنوبی منتهی علیه جاده کرمانشاه بغداد  پایین تر از سراب اصلی قرار دارد .... که خرابه های قدیمی روستای گیلان  نسبتاً بزرگ بوده در جلگه ی گیلان یافت می شود....)

 (۴) چنین ذکر شده که گیلانی نام یکی از طوایف اصلی و بومی و گرمسیری بزرگ ، ایل کلهر است با یای " ی " نسبت منسوب به منطقه گیلان ...

 (۵) . گیلان یکی از رقبات موقوفه ای حاجی زادگان کلهر است برابر مندرجات وقف نامه ای که به سال ۱۲۴۳ هجری قمری هفت سال قبل از مرگ فتح علیشاه قاجار تنظیم شده است و در بخشی از آن می خوانیم... بعد ذالک همگی و تمامی کلیه بقدرالحصه از گیلان و دیره و چله و گواور و......)

(۶)سروان بلوشر آناشه میلیتر یا وابسته نظامی آلمان در جنگ جهانی اول جهت بسیج نیروهای عشایری گیلان در سال ۱۳۳۴ هجری قمری همراه هیأتی عازم منطقه گیلان شده ، درگیلان میهمان مرحوم سلیمان خان امیر اعظم بوده است . می نویسد  ..عمله ی گیلان جایی بود که تعداد سکنه ی آن برحسب فصول و مراتع تغییر می کرد . هنگامی که وارد شدیم ، تعداد اهالی آن به حدود چند هزار تن بالغ می شد و موقعی که بعدها آنجا را ترک کردیم جمعیت ساکن در مکان عمله کلهر به صد نفرهم نمی رسید. 

وقتی این ناحیه کاملاً مسکونی می شد ، چادر پهلوی چادر به چشم می خورد ، وقتی که اهالی محل را ترک می کردند پارچه ی چادر را با خود می بردند.این نوشته ی بلوشر همان موردی است که در کوچ گرمسیری و سردسیری ایلخانان کلهر همراه ابواب جمع و یا عمله ی خود داشته اند ، گاهی ده هزار نفر و گاهی صد نفر ، امروز در گیلان ـ فردا ـ در ویژه نان ـ نیان و قیلان ـ گواور و .....)

۷-در جغرافیای نظامی رزم آراء پیرامون گیلان و با نام گیلان می خوانیم -گیلان : گیلان امروز سکنه ی آن در حدود ۱۵۰۰ نفر و به واسطه ی وقوع در روی محور نفط شاه ، عیلام ، یک محور نفوذی و قابل توجه گردیده و گنجایش زراعتی آن ۴۰۰ جفت است و روستا هایی متعدد در حواشی آن به نام گیلانی  وجود دارند.

 (۸) دهها مدرک و سند معتبر چون تعیین مرزها و خطوط سرحدی مربوط به سال ۱۹۱۴ و قبل از شروع جنگ جهانی اول با حضور نمایندگان کشورهای انگلیس و روس و عثمانی و ایران ، عهدنامه ، مقاوله نامه و ... در اختیار هست که  منطقه گیلان ، همچنان از قدیم الیام به نام گیلان و مرکز ایل بزرگ کُرد کلهر بوده است . 

۹-   با توجه به اینکه تمامی مناطق حتی مناطقی که خیلی کوچکتر و ناشناخته تر از گیلانغرب بوده ،در گذشته دارای اسم خاص خود بوده اند...سوال اینجاست ایا امکان دارد که منطقه ی استراتژیک گیلان با وجود سراب بزرگ مورت و دشت حاصل خیز گیلان و مسیر جاده ابریشم بودن و آثار و تمدن هفت هزار ساله ی خود از جمله تپه قلعه ی قلا ، قلعه ی مهر نگار ، قلعه ی عمله قیوت ،کاخ کسرایی بی نظیر سراب،آثار خرابه های قلعه ها و آتشکده های روستای قدیمی گیلان،و صد ها آثار دیگر....از گذشته تا 90 سال پیش  بی نامو نشان بوده باشد..؟!.. و اولین کسی که بر آن اسم می گذارد رضا شاه پهلوی باشد...!!؟

امید وارم  در این خصوص دستندرکاران و مسئولان عزیز استان تجدید نظر حاصل کنند و اسم زیبای گیلان که از گذشته ی دور به این منطقه نگاشته شده به جایگاه اصلی خود بازگردانند....

 

منابع:

 

۱- افشار سیستانی ، ایرج ، کرمانشاهان و تمدن دیرینه آن ، ج دوم ، انتشارات زرین چاپ اول ـ تابستان ۱۳۷۱ ، تهران ، صص ۱۵۸۹-۱۵۹۰ ۲-سردار مقتدر سنجابی ، علی اکبرخان ، ایل سنجابی و مجاهدت ملی ایران تحریر و تحشیه دکتر کریم سنجابی ، نشر شیرازه ج اول ۱۳۸۰ ، تهران ص۱۳۶ -راولینسون ، سر ، هنری ، سفرنامه راولینسون ، گذر از زهاب به خوزستان ، ترجمه ی امان اللهی بهاروند ، سکندر ، مؤسسه ی انتشارات آگاه ، ۱۳۶۲ ، تهران ،ص ۴۸ ۴- همان ، ص ۴۵ ضمناً در حال حاضر (چله )  بالاتر از گیلان غرب قرار دارد. ۵-کریمی ، بهمن ، جغرافیای تاریخی ایران ، 

۶-کشاورز ، زندگان عرصه ی عشق ، مجلدات سه جلدی ، جلد دوم ، ص۱۲۱۶ ، انتشارات تاق وسان ، کرمانشاه ، ۱۳۲۸

۷- بلوشر ، ویپرت ، سفرنامه بلوشر ، ترجمه جهانداری ، کیکاووس ، شرکت سهامی انتشارات خوارزمی ، چاپ اول ۱۳۶۳ ، تهران ، ص ۵۲

۸- رزم آرا ، علی ، سرتیپ ، جغرافیای نظامی ایران ، کرمانشاهان ، ۱۳۲۰ ، تهران ، اداره جغرافیایی ارتش ، ص ۳۷

 

تاریخ  نگارش ۱۳۸۶.۷.۶

 گیلانغرب پیشینه ی اسطوره ای تاریخی دارد ....1386